కవిసమ్రాట్ విశ్వనాథ భావుకత 18 & 19

ప్రకృతి - సీత.
పంపా సరోవర పరిసర అరణ్య భూములు శ్రీరామునకు విభ్రాంతిని కలిగిస్తున్నవి. ముఖ్యంగా ఆ అడవి చెట్లు పెరిగిన తీరు ఆయనకు వింతగా ఉంది. లక్ష్మణునితో శ్రీరాముడు ఇలాఅన్నాడు. కొన్ని చెట్లు వాలు కొమ్మలతో భూమి పైనే పూస్తున్నవి. కొన్ని చెట్లో పెరిగి పెరిగి గాలికి పోయినట్లు హద్దులు మీరి ఎక్కడికో పోయినవి. ఆ అడవి చెట్లను ఒకరు పెంచిరా? అవి యధేచ్ఛగా పెరిగినవి.

రాముని మనస్సు బహిర్విషయములపై లగ్నం అయిన క్షణమే ఆయనకు ఊరట. సీతా వియోగ స్థితి యందు ఆ చిత్త శాంతి ఆయనకు కరువైనది. ప్రకృతిని ప్రకృతిగా గమనించుట, ప్రకృతి యందు సీతను దర్శించుట, అను మనో వ్యాపారము శ్రీరామునకు క్షణ క్షణ పర్యాయముగా సాగుతున్నది. ప్రకృతిని ప్రకృతిగా దర్శించు నప్పుడు

ఆ:-
కొన్ని చెట్లు వాలు కొమ్మల ధాత్రిని
గదిసి ఇచటె పూచు గాచు నిచటె.
కొన్ని పెరిగి పెరిగి మిన్నుల గాలికి
బోయి హద్దు మీరి పోవు నెచటొ. ( వి.రా. క. వృ. కిష్. నూపుర. 18 )
అని ఆశ్చర్య కరముగా అరణ్యము కనిపించినది. ఆ మరు క్షణమే ప్రకృతి యందు సీతను దర్శించినది ఆ శ్రీరాముని హృదయం.

శా:-
మత్తానేకప హంస యానను పికీ , మంజు ప్రియాలాపనున్,
నృత్య ప్రౌఢ మయూర పింఛక బరిన్ నిర్వ్యాజ ముగ్ధాకృతిన్.
చిత్తంబందున నూహ చేసెదను నా సీతన్ సరః కాననా
యత్తోద్యన్ మధు మూర్తి స స్పృహముగానై నిస్పృహన్ జెందుచున్ . ( వి.రా. క. వృ. కిష్. నూపుర. 19 )

మదించిన ఏనుగు వలె హంస వలె నడిచెడు సీతను కోకిల వలె,ప్రియ మధుర స్వరం గల సీతను నట్యమాడే నెమలి యొక్క పింఛముల వంటి జుత్తు గల సీతను , నిసర్గ రమణీయ అయిన సీతను నా సీతను ఇప్పుడు నేను భావిస్తున్నాను. పంపా సరోవర అరణ్య మునందు కొలువు తీరిన వసంత శోభ యందు నిస్పృహతో నిస్పృహుడనై సీతను దర్శిస్తున్నాను.

పంపాతీర కాననము నందలి వసంత మూర్తిలో సర్వత్ర శ్రీరామునకు సీతయే ప్రత్యక్ష మగు చున్నది. ఆ క్షణమున అతడు నిస్పృహుడై ఊరట చెందు చున్నాడు. మరు క్షణమున ఇది ఊహ కదా అని నిస్పృహుడగు చున్నాడు. అద్భుతమైన ఈ భావన శ్రీరాముని మనస్సులో పుట్టుచుండిన భావ తరంగిత పర్యాయ క్షణికము లైన చిత్త ప్రశాంత అశాంతుల యందలి స్థితికి దర్పణము.

సామాన్య కవులు ఇట్టి రచన చేయలేరు. సరస్వతిని భావించిన భ్రమర కీట న్యాయమున తానే సరస్వతిగా మారిపోయినాడు కాళిదాసు అన్నాడు భట్టుమూర్తి. ఆ విధముగానే విశ్వనాధ కావ్య సృజన యందు ఇచ్ఛా మాత్రం విభో సృష్టిః. అన్నట్లు కన్పించును. ఆయన ఒక బ్రహ్మ. ఆయనే సరస్వతి.

పాఠకులకు గుర్తుండినయెడల ఏదవ పద్యములో ఏ ఘట్టము లోనే గాలికి రాలి పడిన ముదురు వెలగ పండ్ల నుండి బయల్ వెడలుతున్న కమ్మని తావికి తుమ్మెదలు స్పృహా నిస్పృహల నడుమ తత్తర పడినవి అని కవి వర్ణించెను. స్పృహ + అస్పృహల నడుమ తత్తర పడుతున్న శ్రీరామ హృదయము నందు రేగిన ఆలోచనలు కవిత యందు ధ్వనించు చున్నది. అని అక్కడ చెప్పుకొన్నాము.

కావ్య ధ్వని ఊరికే పుట్టదు. ఒక రసవత్ ప్రణాళిక ప్రకారము కవి ఖండికనో కావ్యమునో రచించిన యెడల మాత్రమే అట్టి పరమ వ్యంగ్య సంభరిత వాకు ఆవిష్కృత మగును.

ఇంత వరకు తెలిసింది కదండీ! శ్రీ బులుసు వేంకటేశ్వర్లు గారి ఉపన్యాస భాగం మరొక పర్యాయం మరి కొంత తెలుసుకొనే ప్రయత్నం చేద్దం.

జైహింద్.

కవిసమ్రాట్ విశ్వనాథ భావుకత 17

సీతాన్వేషణ చేస్తూ ఉన్న శ్రీరాముడు వసంతం వెల్లి విరుస్తున్న పంపా అరణ్యంలో సంచారం చేస్తూ మన్మధ భావోద్దీపిత మనస్కుడై ఉన్నాడు. మన్మధుడు పూర్వం వలె కాదనీ అతడు అయోధ మార్గుడైనాడని, చెప్పిన శ్రీరాముడు ఇప్పుడు ఒక మామిడి చెట్టును చూసి లక్ష్మణునితో ఈ విధంగా పలుకుతున్నాడు.
ఆ:-
ఇంత పెద్ద వృక్ష మీపూత చుక్కలు
పొడిచి నట్లు సాగు బోరసాలి
తేంట్లు కామ మార్గ ధృష్టముల్ కాలెందు
మోపు నెపుడు రసము పొందు నెందు. {వి. రా. క. వృ. కి. నూపుర- 17 }

ఎంతో పెద్ద వృక్షమైన ఈ మామిడి చెట్టునకు చుక్కలు పొడిచినట్లు ఈ చిన్న పూవులేమిటి? ఈ తుమ్మెదలు కామ మార్గ ధృష్టములు. ఇంత చిన్న చిన్న మావి పూతపై తుమ్మెదలు కాలు ఎక్కడ మోపుతాయి? రసము ఎలా పొందుతాయి?

రాముడు కొంత సేపటి క్రింద జూకా మల్లె పూలలో నిలిచి మకరంద పానము చేస్తున్న తుమ్మెదలను చూసాడు. ఇప్పుడు మళ్ళీ వసంత ఋతువున పూత పూసిన మామిడి వృక్షముపై తుమ్మెదలను చూసి పై విధంగా లక్ష్మణునితో పలుకుతున్నాడు.

మన కవుల వాక్యాల్లోని శబ్దార్థాలు నవనవోన్మేషమైన వ్యంగ్య స్ఫోరకాలై విలసిల్లుతుంటాయి. ప్రస్తుతము నిర్వహింప బడుతున్నది విప్రలంభ శృంగారము. నాయికా నాయికా నాయకులు వియోగములో నున్నపుడు వారి యందు జరుగు మనో వ్యాపార రూపమైన విరహ భావనయే విప్రలంభ శృంగారము.

ప్రస్తుతం శ్రీరాముడు విప్రలంభ శృంగార నాయకుడు. లక్ష్మణుడు ఆయనకు పరిచర్యా మూర్తి యైన సఖుడు. లక్ష్మణునితో పలుకు చున్న యీ శ్రీరాముని మాటలు ఆయన సీతా విరహ వ్యథా అసహిష్ణుతను తెలుపుతున్నది.

రావణాసురుడు ఒక అల్పమైన మానవ కాంతను వలచి, బలవంతముగా కొని పోవుట మిక్కిలి అసంగతంగా వుందనీ, అతను కామ మార్గ ధృష్టుడని ధ్వని. పద్యంలో ధృష్ట పద ప్రయోగం విశ్వ నాధ వారి పద ప్రయోగ కౌశలానికి పరాకాష్ఠ.

శృంగార నాయకులు నలుగురు. 1. దక్షిణుడు. ( భార్య లందరి యందును సమాన ప్రేమ కల వాడు. ) 2.అనుకూలుడు. ( పెక్కు మంది భార్య లున్నను ఒక్కతె యందే అనురాగము కలవాడు. ) ౩. ధ్రష్టుడు ( తన తప్పు బయలు పడినను భయ పడని వాడు. ) 4. శఠుడు. ( ఇతరులు కాక తన ప్రియురాలు మాత్రమే ఎఱుగునట్లు తప్పు చేయు వాడు. )

ఇక్కడ తుమ్మెదలు అనేక పూవులపై వాలుతూ తత్తత్ కుసుమ కింజల్కములు రెక్కలపై అంటుకొనగా నిర్లజ్జగా మరొక పూవుపై వాలుచుండుట వలన అవి కామ మార్గ ధృష్టము లైనవి.

నరస భూపాలీయమున యీ నలు తెఱగుల స్వభావాలు కల శృంగార నాయకులకు చక్కని ఉదహరణలు కలవు.

ఈ ఘట్టములో వాల్మీకి రామాయణము నందలి శ్లోకాలను చదివి, అనంతరము కల్ప వృక్ష పద్యములు పఠించిన వారికి విశ్వనాధ ఈ ఘట్టమును తీర్చి దిద్దిన విధానము హృదయాహ్లాదముగ దర్శన మిస్తుంది. అంతే కాదు. సత్కవిత్వమునందు ధ్వని యే విధంగా సాధింప వచ్చునో తెలుస్తుంది. కవి పడిన శ్రమ తెలుస్తుంది.

కవివతంస శ్రీ బులుసు వేంకటేశ్వర్లు ఉపన్యాసం నుండి విశ్వనాధ భావుకత కొంత ఇప్పుడు తెలుసుకొన్నాం కదండీ. మరొక పర్యాయం మరొక పద్యం తెలుసుకొనే ప్రయత్నం చేద్దాం.

జైహింద్.

కవిసమ్రాట్ విశ్వనాథ భావుకత 16

శ్రీ విశ్వ నాధ వారి రచన లోని భావుకతను కవి వతంస శ్రీ బులుసు వేంకటేశ్వర్లు ఉపనాయాసం నుండి మరి కొంత యిప్పుడు మీ ముందుంచే ప్రయత్నం చేస్తాను. ఇక చూడండి.
చ:-
పూవుల వింటి జోదు మఱి పూర్వపు మాదిరి కాదు క్లిష్టమౌ
త్రోవలు చూచి లొద్దుగల దుమ్ములు కన్నులఁ జల్లుఁ తంగెడుం
బూవుల నిండు గుత్తులయి పొల్చెడు కారపు టుండలన్ గనుల్
క్రేవల గొట్టు వట్టి యప కీర్తి గడించె అయోధ మార్గుడై { వి. రా. క.వృ. కి. నూపుర. 16 }

శ్రీరామునకు సీతా విరహం ఎంత దుస్సహంగావుందో ఈ రాముని వచనం మనకు తెలుపుతుంది.

మన్మధుడు పూర్వము వలె కాదు. శత్రువును జయించడానికి అతడిప్పుడు క్లిష్టమైన మార్గాల నెన్నుకొని లొద్దుగు పూల పరాగాన్ని కన్నుల్లో జల్లుతున్నాడు. అంతే కాదు తంగేడు పూల గుత్తులు అనే కారపుటుండల్ని కన్నుల్లో కొట్టుతున్నాడు. అధర్మ యుద్ధం చేస్తూ గొప్ప అయోధ మార్గుడైనాడు.{ ఏ విధంగాను దొరకని మోసగాడు }

కావ్య రస సంబంధి. రసము ఎచ్చట ఉండును? శబ్దార్థముల లోనా? అలంకారముల లొనా? కాదు. కావ్యమును పఠించు సహృదయుని యందు ఉండును. సహృదయుడనగా ఎవడు? కావ్యము చదువువారందరు సహృదయులు కాదా? నిశ్చయముగా కాదు. ఎవడు ఇతరుల యొక్క కష్ట సుఖముల యందు తాదాత్మ్యమును పొంది తనవిగా భావించి, అనుభూతి పొందునో వాడు సహృదయుడు. ఇతరుల కష్టమునకు హృదయము కరుగగా కన్నీరు పెట్టుకొను వాడు సహృదయుడు. అది అందరకు సాధ్య మగు విషయము కాదు. అచ్చమగు మనస్సు కలవారికే అట్టి భావనలు ఉదయించును. వాడు లోకమున వెఱ్ఱిబాగుల వాడు అనుకొందము. కావ్య లోకమునకు వాడే అధికారి. అట్టి సహృదయునిపై ఈ కావ్య జగత్తు ఆధార పడి యున్నది.

కావ్య గతమైన విప్రలంభ శృంగారమును కవి ఎంతగా సమర్ధముగ నిర్వహించు చుండెనో పాఠకుడు తెలుసుకొనినచో అది యొక ఆనందము.

అట్టి సందర్భములలో సంస్కృత వాఙ్మయమున మరియు ముఖ్యముగా ఆంధ్ర ప్రబంధముల యందు నాయికా నాయకుల విరహ స్థితులను గొప్ప చమత్కారముగా వర్ణించిరి.

ఈ ఘట్టమున శ్రీమద్రామాయణమున వాల్మీకి యిట్లు వర్ణించెను.
మన్మథాయాస సంభూతో వసంత గుణ వర్ధితః.
అయం మాం ధక్ష్యతి క్షిప్రం సోకాగ్నిర్న చిరాదివ.

మన్మధ బాధ వలన పుట్టిన యీ శోకాగ్ని వసంత గుణముల చేత పూర్తిగా కాల్చివేయుచున్నదోయీ.

చిశ్వనాధ వాల్మీకి భావమును తిరిగి చెప్పక పూర్తిగా యీ ఘట్టమును క్రొంగ్రొత్త భావములతో నిర్వహించినాడు. మహాకవి ప్రతిభా వ్యుత్పత్తులకు యీ ఘట్ట మొక నిదర్శనముగా నిలిచినది.

పద్యంలో అయోధ మార్గుడై అను పదము సీతను తాను లేని సమయములో పర్ణ శాలకు వచ్చి దొంగిలించుకొని పోయిన మోసకారి అయిన రావణాసురుని స్ఫురింపజేయు చున్నది.

చూచాంకదండీ. మరొక పర్యాయం మరొక పద్యం తెలిపే ప్రయత్నం చేయగలను.

జైహింద్.

కవిసమ్రాట్ విశ్వనాథ భావుకత 15

శ్రీ విశ్వనాధవారి రామాయణ కల్ప వృక్షమున నిబిడీ కృతమైన భావుకతను కవి వతంస శ్రీ బులుసు వేంకటేశ్వర్లు వివరించిన అంశము నుండి మరి యొక పద్యమును మీ ముందుంచే భాగ్యానికి ఆనందంగా వుంది. ఇక పరికిద్దామా!

చ:-
మఱి తెలి రేకు లెఱ్ఱ తొడిమల్ నును మల్లెల కంటె యందముల్
పరువములై కనంబడని స్వర్గము నందలి యూహ సౌఖ్య సుం
దరమయి నట్టు లీ పువుల తావియు నూహ కొలంది స్వాదు సుం
దరమున కృత్రిమంబయిన నాస ప్రధాన గుణంబు చుట్టమై. { వి. రా. క. వృ. కి.కాం. నూపుర. 15 }

శ్రీ రాముడు పారిజాతములను వర్ణించుట ప్రస్తుత కథా సందర్భము.
తెల్లని రేకులతో, ఎఱ్ఱని తొడిమలు గల యీ పారిజాతాలు మల్లె పూల కంటె అందంగా ఉన్నాయి. సంపూర్ణంగా వికసించిన ఈ పూలు స్వర్గ సౌఖ్యమును తలపించు చున్నవి. ఈ పూల పరిమళం సహజ సుందరంగా, అకృత్రిమంగా ఉంటూ ఘ్రాణ తర్పణము చేస్తున్నవి. ఇదీ భావము.

లోకంలో అన్ని అనుభవాలు అందరికీ ఒకే స్థాయిలో అనుభవమునకు రావు. అనుభవించుటలో స్థాయీ భేదాలుంటాయి. మల్లెలు అందరికీ ఆనందము కలిగించునా? కొందరికి అవి తల పోటు తెప్పించును. గొప్ప ఎండలో తిరిగి వచ్చి చెంచాడు చల్లని నీరు త్రాగిన వాడు ఆహా! ప్రాణములు వైకుంఠమునకు పోయినవి అని ఆనందించును. అలసిన వానికి చెట్టు నీడ స్వర్గ సౌఖ్యమును తలపింప చేయును. స్వర్గమునకు పోయిన వాడెవడైనా తిరిగి వచ్చి స్వర్గ మింత సుఖముగా నున్నదని చెప్పెనా? మరి మనిషికి స్వర్గ సుఖమెట్లు తెలిసినది?

స్వర్గము అనగా పుణ్యములచే సంప్రాప్తించిన లోకమని, అచట వేదనలు, కష్టములు లేవని, అది పుణ్య జీవుల నిలయమని, వేదములు చెప్పినవి. పురాణములు చెప్పినవి. పెద్దలు చెప్పిరి. మన అమ్మమ్మలు సైతము చెప్పిరి. భారతములో ధర్మరాజు స్వర్గ సందర్శనమున్నది. గొప్ప కథ. చదివిన వారికి తెలియును.
నన్నయ గారి శకుంతలోపాఖ్యానములో "ముక్తాహార కర్పూర సాంద్ర పరాగ ప్రసరంబు చందనము చంద్ర జ్యోత్స్నయున్ పుత్ర గాత్ర పరిష్వంగ సుఖంబునట్లు జీవులకు హృద్యంబే? కడున్ శీతమే?"-- ముత్యాల దండలు కర్పూర పరాగము, చందనము, వెన్నెల, యివన్నీ కుమారును కౌగిలించుకొన్నప్పటి సుఖము చల్లదనము కంటే గొప్పవి కావు అని అర్థము. ఈ అనుభవము అందరికీ కలుగుతుందా?

ఎవడు అచ్చమైన అకృత్రిమమైన సంస్కారముతో తన యింద్రియాలను ధర్మ మార్గానుగాములుగా వశ పరచుకొన్నాడో, లోక యాత్ర చేయుచున్నాడో, వాడు ఋషి వంటి వాడు. అట్టి వానికే సూక్ష్మాతి సూక్ష్మమైన అనుభవాలు కలుగును. కొన్ని రసాయనిక కర్మాగారాలలో పని చేయువారికి సూక్ష్మ వాసనలు గ్రహించు శక్తి నశించునట. ముక్కు వలెనే చర్మము, చెవులు మొదలగునవి కూడా.

పవిత్ర జీవనం పావన దాంపత్యం, నెలపిన సీతా రాముల జీవితమునందలి అనుభవముల గాఢత ఉన్నత స్థాయిలో ఉండును. శ్రీ రామునకు సీత హృదయము లోని ప్రేమ పారిజాతములతో పెనవేసికొనిపోయినది. అందుకే పరమ సుకుమారమైన పారిజాతముల నిట్లు వర్ణించి శ్రీ రాముడు పులకరించిపోయినాడు.

ఊహ కొలది ఊహించిన కొలది సీతా ప్రణయ మాధుర్యము అకృత్రిమము, సహజ సుందరముగా శ్రీరామునకు భాసించు చున్నది. అన్నట్లు వాల్మీకి రామాయణమున యీ పారిజాతముల ప్రసక్తియే లేదు. ఇది కేవలము విశ్వ నాధ స్వోపజ్ఞ. తెలుగు నేలలోని పారిజాతమునకు ధన్యత చేకూరినది.

చూచాం కదండీ కవి వతంసుని ఉపన్యాస నైపుణ్యము. మనం కూడా మనకు తెలిసిన ప్రత్య్యేక సాహిత్యాంశాలున్నట్లైతే ఆంధ్రామృతం ద్వారా అందరికీ పంచి, ఆనందాన్ని అందరం పంచుకొంటే బాగుంటుంది కదా! మరి మీరి కామెంట్ ద్వారా పంపే ప్రయత్నం చేస్తారని నే నాశిస్తూ ఎదురు చూడనా!

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 101 నుండి 108 }

ఉ:-
కాణ్వ విరాజ నామమునఁ గ్రాలెడు సత్ శుభ శాఖజుండ. చిం
తాన్వయ సంభవుండ. చరితార్థుడ నీ ధర. రామ కృష్ణుడన్.
నిన్వినుతించి, మ్రొక్కి, మది నిన్ గని, " శ్రీ షిరిడీశ దేవ " పే
రన్విరచించి తీ శతక రాజము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 101

ఉ:-
ముత్యము రామ మూర్తి కడు ముచ్చటతో ననుఁ గోరినారు " నే
మృత్యువు నొందు లోపలనె మీ రొక గ్రంథము వ్రాయు " డంచు. నౌ
న్నత్యముఁ గొల్పు కోరికను నా మది నుంచి రచించి నాడ, నీ
స్తుత్యత నొప్పు పద్యములు శోభిల. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 102

ఉ:-
ఆర్యులు. కల్వపూడి వినయాన్విత వేంకట వీర రాఘవా
చార్యుల పాద ధూళి విలసన్నుత జ్ఞాన ప్రబుద్ధిఁ గొల్పగా
వీర్యుడ! నీ కృపామృతముఁ బ్రీతిగ నీ శతకంబు లోన నే
నార్యులు మెచ్చ వ్రాసితిని హాయిగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 103

ఉ:-
శ్రీ షిరిడీశ దేవ కృపఁ జెన్నుగ నీ శతకంబు వ్రాయగా
నా షిరిడీశ భక్తులు మహాద్భుత భక్తిఁ బఠించు చుంద్రు గా
దే! సిరి సంపదల్ గొలిపి, తేజముఁ గొల్పుము దేవ దేవ! నిన్
శ్రీ షిరిడీశ! యన్నఁ దరి జేర్చుమ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 104

ఉ:-
ఎంతగ నేర్చినన్, గుణము లెన్నిక నెన్నిటినైనఁ గూర్చినన్
సంతస మందఁ జేయవుగ సద్గుణు లెంచి, పఠించు వేళ ర
వ్వంతయు దోషమున్న. బుధు లందరి మన్నన లందు నట్లుగా
చెంతను చేరి చేయుమయ . శ్రీకర! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 105

ఉ:-

వ్రాసితి భక్తి భావమున. వ్రాసితి నే కనుగొన్న వన్నియున్.
వ్రాసితి నీ కృపా గరిమ. వ్రాతలలో గుణ మెంచుచున్ గృపన్
దోషము లున్న వీడి, పరి తోషము, సత్ ఫల మందఁ జేయుమా!

నీ సరి దైవ మింకఁ గన నేరను. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 106

చ:-
కరుణ రసామృతాబ్ధి ననుఁ గాంచిన వేంకట రత్న మమ్మకున్,
వెరవరి తండ్రిగారయిన వేంకట సన్యసి రామ రావుకున్
చరణములంటి మ్రొక్కెదను. చక్కగ నీ శతకంబు వ్రాసి, యా
గురువుల వాంఛ తీర్చితిని. కోమల! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 107

ఉ:-
మంగళ హారతిన్ గొని, యమంగళముల్ తొలగించి, నీదు సన్
మంగళ రూప దర్శనము మానవ కోటికిఁ గల్గఁ జేసి, యే
బెంగలు లేక, నిన్ మదిని ప్రేమగ నిత్యముఁ గొల్వఁ జేయు మో
మంగళ రూప! మంగళము మాన్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 108

మంగళం మహత్
శ్రీశ్రీశ్రీశ్రీశ్రీ

ప్రియ సాహితీ బంధువులారా! మీ అందరి ఆదరాభిమానాలకు పాత్రమైన మన ఆంధ్రామృతం బ్లాగు నందు నేను రచించిన శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకమును మీరెల్లరు దయతో పఠించి, అక్షర, వ్యాకరణ, ఛందో దోషాదులు మీదృష్టిలోనికొచ్చినవి చెప్పుటతో పాటు మెఱుగులు దిద్దేందుకు మీ మనసున తోచే విషయాల్ని కూడా తెలియఁ జేయ గలందులకు వినమ్రతతో ప్రార్థిస్తున్నాను.
జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 96 నుండి 100 }

చ:-
కనుల కనంత శక్తి నిడి, కాంచఁగ నీ నిజ రూప మిచ్చియున్,
కనఁగ ననంత దౌష్ట్యముల కల్పనఁ జేసితి వేలనయ్య? మా
కనులు గ్రహించు నయ్యవియె. కాంక్షలు గొల్పి, భ్రమింపఁ జేయు. నన్
గనుఁగొని బ్రోవుమయ్య! వర కామ్యద! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 96

ఉ:-
పుట్టిన దాదిగా ధనము, భుక్తి, సుఖాప్తికి నాశ చేసి, నే
నిట్టుల మోస పోతిఁ గద! యెట్టుల నిన్ గరుణింప వేడెదన్?
నెట్టన పాప కర్మములు నిన్నుఁ గనుంగొననీయవయ్య. నీ
వెట్టులఁ గాతు వయ్య? పరమేశ్వర! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 97

ఉ:-
నీ దరి చేరు వాడనయ! నీ శతకంబుఁ బఠించు వాడ. స
మ్మోదము తోడఁ గాంచుమయ! మూలము నీవయి కావుమయ్య! యా
వేదనఁ బాపుమయ్య! నినుఁబ్రీతిగ చూడగ చేయుమయ్య. యీ
మేదిని పైన నన్ గనుమ మేలుగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 98

ఉ:-
పిన్నలఁ బెద్దలం గనుము ప్రీతముగా వర సద్గుణాళితో
మన్నన లందు నట్లు గుణ మాన్యులుగా నెలకొల్పి ప్రోవుమా!
ఎన్నని విన్నవింతునయ! ఏమని కోర్కెలు తీర్చమందు? నీ
వున్నది మాకు, నిక్కము. మహోదయ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 99

ఉ:-
పండిత పామరాళి కడు భక్తిగ నిన్ మదిఁ గొల్చు వేళలన్,
మెండుగ కష్టముల్ తమకు మించి స్పృశింపఁ గృశించు నప్పుడున్,
పండుగ వేళ లందు, వర భావన నీ షిరిడీశ పద్యముల్
మెండుగ వల్లె వేయఁ, గను మేలును. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 100

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 91 నుండి 95 }

చ:-
నట, విట, గాయ కాళి కడ నాకు లభించిన కాల మంత, నే
కుటిలుడనై చరించితిని. గుట్టుగ నా మది నున్న నిన్ను నే
నిటుల మదాంధతన్ గనఁగ నేమరి యుంటి. మరెట్లు కాచెదో
పటు తరమైన మృత్యువును బాపుచు. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 91

ఉ:-
జన్మ పరంపరన్ గడుపఁ జాలక నా మది సోలెడిన్. పునర్
జన్మము లేని మార్గమును చక్కగఁ జూపుచుఁ బ్రోచు దైవమా!
నిన్మది బాయ కుండ మహనీయ విభూతిని దాల్పఁ జేసి, మ
మ్మున్మదిఁ గాంచి బ్రోవుమయ ముద్దుగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 92

చ:-
క్షణము యుగమ్ముగా గడుపగా మది తల్లడ మందు చుండె. నీ
క్షణమునఁ బ్రోవ నెంచితివొ? గమ్యముఁ జూపుచుఁ బ్రోవు మయ్య. ర
క్షణ వలయమ్ము నీ స్మరణ. కాలుని బారికిఁ బంపెదో? సు శి
క్షణము నొసంగి బ్రోచెదవొ? కాంచెద. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 93

చ:-
పటు తర మైన నీదు శుభ పావన రూపముఁ గాంచనిమ్ము. సం
కటములఁ దేలు వేళ నినుఁ గాంచి సుఖంబుఁ గనంగఁ గోరినన్
గుటిల ప్రయత్నమే యగును. గొప్పగ నిన్ గని కొల్చు భాగ్య మీ
తృటి నిడి, కావుమయ్య నను తీరుగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 94

ఉ:-
నేను గ్రహించినాడ మహనీయుల కెగ్గులు కల్గు చుండుటన్.
నేను గ్రహించి నాడ ధరణిన్ కుల పాంసను గౌరవించుటన్.
నేను గ్రహింప లేను మహనీయుల పాపము, దుష్టు పుణ్యమున్.
గాన, గ్రహింపఁ జేసి ననుఁ గావుము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 95

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 86 నుండి 90 }

చ:-
త్రికరణ శుద్ధిగా గొలువఁ దేజము శక్తి నొసంగె దీవు. నీ
వొక పరి మావలెన్ నిలిచి, యోర్పుగ నుండి, జయింపఁ గోరె దీ
తికమక పెట్టు శత్రువులఁ, దేలును నీ పస. సాయి నాధ! నీ
విక నయినన్ గృపం గనుమ యీశ్వర! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 86

ఉ:-
గుమ్మడి పండు చందమున గుట్టుగ క్రుళ్ళి కృశించు దేహమున్
నమ్ముచు నుండి, కీడ్పడుట, నాశము నొందుట వింత గాదె? వే
దమ్ముల సార మీవ యని, దారిని జూపెద వీవ యంచు, నిన్
నమ్మియు, మాయలో పడు జనమ్ములు. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 87

ఉ:-
నాది యనంగ నేది? మననంబున మన్మన మందె సందియం,
బాదిని నే నదెట్లొదవె? నాశ నిరాశల మూల మేది? యా
వేదన మూల మేది యగు? వేద్య మదేది? యవేద్య మేది? నా
బాధ నెఱింగి తెల్పుమయ పావన! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 88

చ:-
పరమ దయా పరుండవట! భక్తుల పాలిట నుందు వంట! యే
వరములు కోర కుండగనె భక్తుల కిచ్చెద వంట! నిన్ను నే
వరదుడ వంచుఁ గొల్చెదను భక్తి ప్రపత్తులు నిల్పి నా మదిన్.
ధర ననుఁ గావుమయ్య! వరదాయివి. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 89

జైహింద్.
ఉ:-
నీ దర హాస చంద్రికలు నిత్యముఁ గ్రోల చకోర మౌదునా?
నీ దరి కాంతు లీను మహనీయ సముజ్వల జ్యోతి నౌదునా?
నీ దరిఁ జేరు భక్తుల పునీతపు పాద రజంబు నౌదునా?
నీ దరి కెట్లు జేర్చెదవొ? నిత్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 90

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 81 నుండి 85 }

ఉ:-
మంచిని చేయగా దలచి, మానవ జాతిని సృష్టిఁ జేసి, మా
వంచన భావముల్ కనవు వర్ధిలఁ జేయఁగఁ గోరు చుండి. మా
సంచిత పుణ్య మట్లు మముఁ జక్కగ జూచుచు బ్రోచునట్టి ని
న్నుంచెదమయ్య మా మదుల నొప్పుగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 81

చ:-
పశులకు, మానవాళికిని భౌతిక భేద మెఱుంగు మానవుల్
పశువులు, పక్షులున్, మరియు పాముల వోలె చరించు టొప్పునో?
నిశిత విచక్షణంబు, మహనీయతఁ గల్గి చరించు టొప్పునో?
దిశను గ్రహింపఁ జేయుమయ దివ్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 82

ఉ:-
అంబ భవాని సత్ కృపల నందగ దీక్ష వహితు రెందరో.
అంబకు మారు రూపమగు నంగనలన్ గని దుష్టకాముకుల్

సంబర మొప్ప, వెంట పడి, చాల కలంచ భరించ లేక యా

యంబ శపించు. లేదు పరిహారము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 83

ఉ:-
బంగరు మేడ లుండ నగు. భాగ్య నిధానము లుండగా నగున్.
రంగుల జీవనమ్ము నలరారగ నౌను. రహింప వచ్చు. తా
నింగిత మించుకేని విడ, నెవ్వని కైన క్షయంబు నిక్కమౌ
నింగిత మిచ్చి బ్రోవుమయ! యీశ్వర! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 84

ఉ:-
ఎందరు బంధువుల్ కలుగ రిందరిలో నిట నొక్కడైన నీ
బంధము, నాత్మ తత్వమున, ప్రార్థన చేయు క్రమంబుఁ దెల్పిరే!
ఎందుల కయ్య! బంధు జను లెవ్వరు వత్తురు పోవు నాడు. నీ
సుందర రూపు ముక్తి నిడు చూచిన. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 85

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 76 నుండి 80 }

ఉ:-
లోక మనంత మయ్య! భువి లోకమునందొక భాగమయ్య! మా
లోకము నీవె నయ్య! మము లోకువచే విడఁబోకుమయ్య! మా
లో కనువిప్పుఁ గొల్పుమయ! లుబ్ధ గుణం బెడఁ బాపు మయ్య! నీ
లోకముఁ జేర్చు మయ్య! వర లోచన! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 76

ఉ:-
బంగరు భాగ్య సీమ లిడి, పాడియుఁ బంటయుఁ గొల్పి నాడ, వే
బెంగలు లేక తేజరిలె ప్రీతిగ జాతి యొకప్పు డిప్పుడో?
హంగుల కాశ చెంది, భువి హాలికు లమ్మిరి భాగ్య సీమలన్.
మ్రింగఁగ ముద్దదెట్లొదవు మేదిని? శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 77

ఉ:-
హారము లుండ వచ్చు. గుణ హారమునన్ వెలుగొంద వచ్చు. నా
హారము లేక జీవనము హాయిగ సాగదు. పంట భూములన్
బేరము వెట్టి యమ్ముటను పెల్లగు నాకలి కేక. కావుమా
హారము నిచ్చు భూములను హాయిగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 78

చ:-
ధరణి నమోఘ మూలికలు తన్మయతన్ బ్రభవింపఁ జేసి, యా
వరణము శోభఁ గొల్పి, మము వర్ధిలఁ జేయఁ దలంచి నావుగా!
పరశువు పట్టి త్రుంచుటను పాడయిపోయె వనంబు లన్ని. నీ
వరయుచుఁ గావ వేమి? పరమాత్ముడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 79

ఉ:-
వృక్షము లాది దేవతలు. వృద్ధి యొనర్చును జీవ కోటి. పల్
పక్షుల కాకరంబు. తమ స్వార్థముతో పెకలించు వారికిన్
జక్షు వినాశనం బగును. సద్గుణ వర్ధన! కొల్పుమయ్య మా
కక్షయమైన జ్ఞానము, గుణాంభుధి! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 80

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 71 నుండి 75 }

ఉ:-
పావనమైన జన్మ మిది. భక్తి ప్రపత్తులు గల్గి దైవమున్
భావన నైనఁ గానము. స్వభావమొ? పాప ఫలంబొ? దుష్టమౌ
భావనలే స్పృశించు మది. భాగ్య విహీనుడ. భక్తి హీనుడన్.
దేవుడ! కావుమయ్య! ప్రణుతింతును. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 71

చ:-
అరుదగు రూపుఁ దాల్చి, పురుషాకృతితో మముఁ బ్రోవ నెంచి, నీ
కరుణను జూపఁ గల్గితివి. కాంక్షను హిందువు ముస్లి మొక్కటై,
స్థిరముగఁ బుట్టినట్టి పగిదిన్ బ్రభవించితివయ్య! దుష్ట సం
హరణముఁ జేసికావుమయ! హాయిగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 72

ఉ:-
హైందవ భావ ప్రేరణము నాత్మల ముస్లిము లొందఁ జేసి, యీ
హైందవ జాతి ముస్లిముల యద్భుత ప్రేరణ మొందఁ జేసి, జై
హిందను భారతీయులుగ హిందువు ముస్లిము లిద్దరొక్కటై
పొందిక నుండఁ జేసితివి పూజ్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 73

చ:-
కలి కృత కర్మ బద్ధులయి కానరు కొందరు నిన్ను. కల్మిచే
మలిన మనస్కులై సతము మాయలలో విహరించు చుండి. నిన్
బలుకఁగ నైన నేర్వరుగ! పావన మూర్తులె పుణ్య కర్ములై
తెలియుదురయ్య నీ విమల తేజము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 74

ఉ:-
నమ్మిన వారి చిత్తమున నర్తన చేయుచు నుందువంట. లో
కమ్మున భక్త కోటి వర కామితముల్ నెరవేర్తు వంట. వే
దమ్ముల సార మీవెనట. దక్షతతో మముఁ గాంతు వంట. జీ
వమ్ముగ నుంటి వంట. గుణ వర్ధన! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 75

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 66 నుండి 70 }

చ:-
అతులిత శక్తి యుక్తులను హాయిగ నీ భువి నందఁ జేసి, సం
స్తుత మతులన్ సృజించితివి శోభిల. శాంతము తక్కు వౌట నా
గతులను విస్మరించి, చెడుఁ గాంచరు. దౌష్ట్యము లాచరింత్రు. దుర్
మతులను బాపి, బ్రోవుమయ మాన్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 66

ఉ:-
ఆపదఁ బాపు వాడ! పరమాప్తుడ! సద్ గురు సాయి నాథ! ని
న్నే పగిదిన్ భజింపఁ గల నిచ్ఛగ నా మది కోరకుండ? యే
పాపముఁ బుణ్యమున్ గనను. భక్తుల కీవ వరం బటంచు సం
స్థాపనఁ జేతు నిన్ మదిని చక్కగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 67

ఉ:-
చేసెద సాయి పాద యుగ సేవలు సమ్మతి నంచు భక్తు, లా
యాస మనంబునన్ గలిగి, యన్యము వీడి, చరించు చుం డనా
యాసత నీతి బాధ సుమహార్ణవ మంతయు నీది యీది, తా
గాసిల కుండ దాటుదురు. కాంచితె? శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 68

ఉ:-
ఆశ్రిత పక్షపాతి వని, యాప్తుడ వీవని నిన్ను నమ్ము నా
డాశ్రయ మిచ్చు వాడి వని, యార్తులఁ బ్రోచెద వీవ యంచు యీ
యా"శ్రమ" జీవ కోటికి సహాయుడ వీవని చెప్పు కొందురే!
ఆశ్రిత కోటిఁ బ్రోవ గదె? హాయిగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 69

ఉ:-
ఎందుకుఁ బుట్టఁ జేసితివొ? ఇంతటి బాధల నెందు కిచ్చితో?
కందె మనమ్ము నాకిట కకావికలై , నినుఁ గొల్వ నేర, దే
మందును? పాప తప్తుడ. మహాత్ముడ! బాపుము పాప తాపమున్,
డెందమునన్ వసించు షిరిడీ పుర శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 70

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 61 నుండి 65 }

ఉ:-
శ్రీకర! సాయినాధ! తమ సేవల నిన్ బరితృప్తుఁ జేసి, నీ
రాకకు వేచియుండి, తమ రక్షణఁ జేతు వటంచు నమ్మి, పల్
భీకరమైన బాధలను ప్రేమను సైతురు స్త్రీలు. వారిపై
నీకిక జాలి కల్గదొకొ? నిత్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 61

చ:-
వనితల నేల చేసితివి?  వారికి రక్షణ నీయవేల? నీ
పనితన మంతఁ జూపగనొ? వారిజ నేత్రలు సద్గుణాలయల్.
వనిత వసంత శోభ. బలవన్మరణంబులు పొందు చుండె. నీ
సునిశిత దృష్టిఁ గావుమయ! సుందర! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 62

ఉ:-
అన్నయ! తమ్ముడా! యనుచు హాయిగఁ బిల్తు రనంత భావ సం
పన్నలు భారతీ మణులు భ్రాంతిగ సోదర భారతీయులన్.
మన్నికఁ గొల్పఁ జేసితివొ! మాన్యుల, సద్గుణ శీల భామలన్.
గన్నులఁ బెట్టి కావుమయ! కాంతల. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 63

ఉ:-
సున్నిత మైన దేహమున సూదులు గ్రుచ్చు నొకండు. దుష్ట సం
పన్నుడొకండు దౌష్ట్యములు పల్కుచు గాయము సేయు గుండెలో.
నెన్నని యోర్చుకో గలరు? ఎవ్వరి కేమని చెప్పు కొంద్రు? నీ
కన్నులఁ గావుమయ్య! కుల కాంతల. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 64

చ:-
పురుషులు, స్త్రీలు, తాము తమ పూర్వ ఫలంబునఁ బుట్టుచుంద్రు. సు
స్థిరముగ నన్ని జన్మలను తీరుగ నట్టులె పుట్ట లేరు. సత్
పురుషుడ వీ వొకండవెగ! పుట్టిన వారిక స్త్రీలె యౌదు, రా
సురుచిర కృష్ణ భక్తి యిదె చూపును. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 65

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 56 నుండి 60 }

ఉ:-
భారతి, నాది దేవత భవానిని, శ్రీ సతి నమ్మ లండ్రు యీ
భారత భూమిపై. తమ ప్రభావముఁ జూపెడి స్ర్తీల నమ్మగా
చేరి భజింప రేల? తమ చేష్టల బాధలఁ గొల్ప నేలనో?
వారి మనంబు మార్చుమయ! భవ్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 56

చ:-
అహ రహమున్ శ్రమించి, కడు హాయి నొసంగెడి స్తీలు జాతికిన్
నిహిత విశేష లబ్ధ మహనీయ సుధాంబుధులయ్య!  మాతగా,
సహచర మూర్తిగా, సుతగ, సన్నుత సోదరిగా మెలంగు. నీ
మహిమను స్త్రీలఁ గావుమయ! మాన్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 57

చ:-
ధర నవమాన భారము లతా కుతలంబొనరింపఁ గృంగి, యే
తెరువు నెఱుంగ లేక, సుదతీ మణు లెందరొ భార తావనిన్
పరితప మొందుచున్ తమదు ప్రాణములన్ విడుచుండ్రి. స్త్రీల నీ
ధర నిక గావు మయ్య పరితప్తుల! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 58

చ:-
మగ సిరిఁ గల్గి యుండుటయె మానిత మంచు దలంచి, మూర్ఖులై
పగఁ గొని నట్లు భార్యలను, పాప మెఱుంగని పంకజాక్షులన్
వగవఁగ హింస వెట్టు కుల పాంసను లేలఁ జనింతు రిద్ధరన్?
మగువల పాలి దుష్టులను మాపుమ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 59

చ:-
మగువలఁ గాంచి, మూర్ఖత నమానుష హింసల నేచు మూర్ఖులన్
భగ భగ మండు యగ్నిశిఖ పాలొనరింపు, ముపేక్ష యేల? యీ
మగువలఁ గావకున్న వర మాతృ జనంబిక మృగ్య మౌను. నీ
తెగువను జూపి, బ్రోవుమయ తీరుగ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 60

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 51 నుండి 55 }

ఉ:-
సద్గుణ! సాయినాధ! వర శబ్దమె నీవట! తీర్థ పాలకా!
సద్గురు! వేద వేద్య! విలసన్నుత! ద్వారక మాయి సంస్థితా!
మద్గురు! నాధ నాధ! స్మృతి మాత్ర ప్రసన్న! విభూత! నిర్గుణా!
సద్గతిఁ జూపి కావుమయ! సన్నుత! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 51

చ:-
సురుచిర సుందరాత్ములను, సూనృత సువ్రతులన్ సృజించి, మా
దరి నిడినాడ వీ వనుచు, దక్షుడవంచుఁ దలంచు నంత, మా
పరువును మంటలో కలుపు పాపపు కృత్య నికృష్ట చిత్తులన్
దరిఁ గొనఁ జేసితేల? సుకృతంబొకొ? శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 52

ఉ:-
దేవుడ వీవె కాగ పలు దేవుల సృష్టికి హేతువేమి? మా
భావ మెఱుంగ సాధ్యమని పావన! నీవు గ్రహించినాడవో?
దీవన లిచ్చి బ్రోచుటకొ? దేవులుగా మదులందు నిల్చి, స
ద్భావన లిచ్చి బ్రోచుటకొ? దక్షుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 53

ఉ:-
సజ్జనులందు నిన్గనుచు, సద్గుణముల్ గొని సంచరింపఁగా
వెజ్జల తోడు కావలయు. వెజ్జలు కొందరు ఘోర దుష్కృతుల్
లజ్జిలఁ జేయు చుండిరిల. లక్ష్యము లాత్మ జయంబు కావలెన్.
సజ్జను డప్పుడౌను కద! సద్గురు! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 54

ఉ:-
ఎన్నఁగ రాని పాపముల నెన్నిటినో యిటఁ జేసినాడ. నే
నెన్నడు నీ కృపామృతము నిచ్ఛగ భక్తిని గ్రోల లేదు. నా
కన్నుల నీదు రూప మను కాంతిని నింపి సుఖింప లేదు. సం
పన్నుల మ్రొక్కి కీడ్పడితి. పాపిని. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 55

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 46 నుండి 50 }

ఉ:-
మంచిని మాత్రమే పెనిచి, మారుగ చెడ్డను పెంచకున్న నీ
వంచనలేమియున్ భువిని వర్ధిల వంచు భ్రమించినాడవో?
మంచిని పెంచుమా కృపను. మా యెదలో చెడు త్రుంచు మయ్య! మ
మ్ముంచుము మంచి వారి మది నొప్పుగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 46

ఉ:-
భారత మాత రక్షణము భవ్య మహోజ్వల భావిఁ గొల్పగా,
ధీరులు, సజ్జనావళి విధేయులు, మా యువ భారతీయులే
కారణ భూతు లయ్య. కలి కల్మష దూరులఁ జేయుమయ్య. నీ
వారికి శక్తి నీయుమయ భవ్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 47

ఉ:-
లక్ష్యముఁ గల్గి చేయ, మన లక్ష్యము సత్ ఫల మందఁ జేయు. నిర్
లక్ష్యము దుష్ఫలంబొసగు. లక్ష్యమె నీవయి యున్న నాడు , దుర్
లక్ష్యము లేక సత్ ఫలములన్ గన నౌను. నిజంబు. మాకు స
ల్లక్ష్యముఁ గొల్పి బ్రోవుమయ రమ్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 48

ఉ:-
పుట్టుకతోనె జీవులకు పూర్వ సమార్జిత పుణ్య పాపముల్
పుట్టుకు వచ్చునేమొ! పరి పూర్ణ వివేకము తోడఁ గొందరున్,
నెట్టన దుష్ట చింతనము నిండి వసించుచు నుండ్రు కొందరున్.
పట్టుగ పాప పంకిలముఁ బాపుమ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 49

చ:-
సుగుణ సుమాల సౌరభము సూనృత వాక్కులఁ గొల్పఁ గోర్కె. ని
న్నగణిత భక్తి తత్పరత నందరుఁ గొల్వఁగ జేయఁ గోర్కె. యీ
జగము ననంత దౌష్ట్యములు చాలగ నన్ను వహించి వ్రేచు. నా
దిగులును బాపి కోర్కెలను తేర్చుమ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 50

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 41 నుండి 45 }

ఉ:-
స్త్రీల స్వభావ సిద్ధమగు శీల మహా ధన రక్షణంబు నే
డేల నశించి పోయె? కనవేల మదోన్మద దుష్ప్రవర్తనల్?
శీలము చేలమున్ మహిళ సిగ్గును వీడి త్యజించుటేలనో?
శీలముఁగొల్పి కావుమయ స్త్రీలను. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 41

చ:-
యువకులు కొందరీ భువిని యుక్తి కుయుక్తుల బుద్ధి నేర్పునన్
భవితను భారతావనికి పన్నుగ నాశన మొందఁ జేయఁ గా,
నవిరళ దుష్ట చేష్టలను హాయిగఁ జేయుచు నుండ్రి , జూచితే?
భువి కిక రక్ష నీవె కద! పూజ్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 42

ఉ:-
మంచిది చూచి మానవులు మంగళ కార్యము లాచరింతురే!
సంచిత పాప కర్మ ఫల సంపదలే వెను వెంట నుండ నీ
మంచిది మంచిఁ జేయునె? సమంచిత చిత్తులు నిన్నె మంచిగా
నెంచుచు మంగళంబుఁ గన నెంచరె? శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 43

ఉ:-
ఏది సతం బనిత్య మన నేది? నిజంబన నేది? కానగా
నేది యబద్ధమౌను? కన నేది గుణం బగునయ్య? నిర్గుణం
బేది? ప్రకాశ మేది? వల పేది? కనుంగొన నిక్కమేది? యీ
పేదకు నీవె చూపుమయ వేద్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 44

ఉ:-
ఎందుకు మంచి మార్గముల నెంపికతో రచియింపకుండ, మా
ముందున చెడ్డ మార్గములు ముచ్చటతో రచియించినాడ, వి
బ్బందులు గొల్పి, నిన్ గొలువ, వర్ధిలఁ జేయఁ దలంచినావొ? యా
నందమె యెందు కీయవయ? నన్ గను శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 45

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 31 నుండి 40 }

చ:-
వెలయగఁ జేసినావు భువి వేలకు వేలుగ జీవ కోటి . కో
వెలగ మనంబులన్ గొలిపి ప్రీతిగ మానవులందె నీవు, నీ
తలపులె రూపు కాగ కడు తాల్మి వసింతు వదెంత భాగ్యమో!
తలపుల వీఁడఁ జేయకుమ! దక్షుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 31

చ:-
వర గుణ ధామ! యో పరమ పావన! భక్త శరణ్య! నీ కృపన్
వరముగ నొందినట్టి గుణ వర్యులు ధన్యులు.. పాప కర్మముల్
దరి కిక చేర రావు. వర దాయివి. శ్రీ షిరిడీ నివాస! మ
మ్మరయుచు నుండుమయ్య! పరమాద్భుత! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 32

ఉ:-
బాల్యమునందు సద్గురుని ప్రాపు లభింప నమోఘమైన సౌ
శీల్య సుధా ఫలంబు ప్రవచింతురు. నిక్కము. నేటి బాలకుల్
బాల్యము నుండి బాధలను, పాపపు కర్మములన్ గ్రహింతు రీ
బాల్యము నందు నీవె గన బాగగు! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 33

ఉ:-
శీల మహత్వమున్ దెలిపి క్షేమముఁ గూర్చెడి సద్గుణాన్వితుల్
మూలము, లార్య సంస్కృతి సమూలముగా వివరించి నేర్పు. దు
శ్శీలు రదెట్లు నేర్పు? శుభ శీలము, జీవము, నీవె కాదె? సత్
శీల సమృద్ధి నిచ్చి , దరి చేర్చుమ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 34

చ:-
ధనముఁ గడింప వచ్చు. పర తత్వ ధనంబు గడింప లేము. సా
ధనమున సాధ్యమౌను. వర దాయివి నిన్ను స్మరించు నాడు ని
ర్ధనుడు ధనుండు.. నీ స్మరణ తప్పిన నాడగు నిర్ధనుండు. మా
ధనమది నీదు సత్ కృప. యథార్థము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 35

ఉ:-
మానవ జన్మ మెత్తి, యసమాన సుదుర్లభ శక్తి యుక్తులన్
జ్ఞాన సమృద్ధి, భక్తి, పరికల్పిత దైవ బలంబుఁ గల్గి, య
జ్ఞానపు చీకటుల్ తనను క్రమ్మగ నేమియుఁ జేయ లేక, నిన్
దీనత రక్ష వేడు. కను దీనుల. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 36

చ:-
శుభ కర సత్ స్వరూపమును చూడగ నెంచి, రచించినావు నీ
విభవముతో శుభాన్వితపు విశ్వము. సర్వము నీవ. కాని, దుష్
ప్రభమ మెలర్చె. దౌష్ట్యములు రాజిలె. దౌష్ట్యము నుండి కావుమా.
ఉభయులకున్ శుభంబది. సముజ్వల! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 37

ఉ:-
భార వహుండు సాయి యని భావనఁ జేయుచు నెల్ల వేళ మా
భారము సాయి నాధునిది, పన్నుగఁ గాచు నటంచు, నమ్మినన్
కోరక మున్నె తీర్తువట కోర్కెలు.నీ పద పంకజంబులన్
తీరుగ మా మదిన్ నిలిపి, తేల్చుమ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 38

చ:-
సుఖము సుఖమ్ము లంచు మనుజుల్ దరిఁ గానక స్రుక్కు.నీదు స
మ్ముఖమున నిల్చి, నిన్ను వరముల్ కరుణించి యొసంగుమండ్రు. యే
మఖములఁ జేయ నేల? నిను మా మది నిల్పినఁ జాలదొక్కొ? యీ
నిఖిలము నందు సౌఖ్యమయ నీ కృప! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 39

ఉ:-
జ్ఞాన మొసంగి మాకు కరుణాది గుణంబుల నిచ్చినాడవే!
మానము మంటలో కలుపు మాయని దుర్గుణ మేల యిచ్చితో!
ప్రాణము లుండు దాక నినుఁ బాయని భక్తి ప్రపత్తులిమ్ము. య
జ్ఞాన విరుద్ధ మార్గ మిడి కావుమ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 40

జైహింద్.

కవిసమ్రాట్ విశ్వనాథ భావుకత 14

కవి సమ్రాట్ విశ్వనాథ కల్పవృక్షములో గల బావుకతను కవి వతంస శ్రీ బులుసు వేంకటేశ్వర్లు వెలువరించిన 14వ పద్యమునకు సంబంధించిన విషయమును ఇప్పుడు చూద్దాం.

విశ్వనాథ పరమ భావుకుడైన మహా కవి. మహా కవుల వాక్కులలో దాగిన చమత్కార బంధురత తనకు తానే స్వయం ప్రకాశక మవుతుంది.
విభావకో భావిత వస్తు వర్ణనః ప్రభుః పురాణాగమ శాస్త్రదృక్ కవిః.
ప్రశస్తోజ్వల వాక్ ప్రయోగ విత్ ప్రమోద మాప్నోతి పరత్రేహచ.

విశేష భావనా శక్తి కలవాడు వస్తు వర్ణనల యందు నేర్పరి, పురాణ శాస్త్ర దృష్టి కల వాడు, రసోచితమైన రచనా ప్రయోగము తెలిసిన వాడు, అగు కవి యిహ పర లోకాఅనందము పొందును అని ఆలంకారికులు మహా కవుల లక్షణాలను తెలిపిరి.

ప్రశస్త ఉజ్వల వాక్కును ప్రయోగ నైపుణి విశ్వనాథ రచన యందు మనము అంతటా చూడ గలము.

పంపా తీరమున పయనించు చున్న శ్రీ రామునకు ఆ సరోవరముపై కనుపించిన ప్రకృతి దృశ్యము ఇట్లున్నది.
పంపా సరస్సు నీలి జలములతో ఆకాశము వలెనున్నది. అందున్న వికసించిన తెల్ల తామరలు నక్షత్రముల వలె ప్రకాశించు చున్నవట. ఉన్నట్లుండి ఒక తెల్లని చేప పిల్ల నీటి నుండి పై కెగిరినది. ఎప్పటి నుండి కాచుకొని యున్నదో ఒక కాకి ఆ చేపను తన్నుకొని పోయినది. ఇంత లోనే ఒక డేగ బాణము వలె దూసుకు వచ్చినది. కాని ఆ కాకి డేగను తప్పించుకొని పోయినది.

ఇది ఒక క్షణ కాలములో జరిగిన సంఘటన రాముని మనస్సును సీతాపహరణ ఘట్టము నకు తీసుకొని పోయినది.

ఉ:-
కాశ సితాంబుజంబు లనగా జను తారల పంప నీటి ఆ
కాశము మీద పాద హతిగా సిత మత్స్యమటన్న సీత కా
కాశరు డిట్లె తన్నుకొని యక్కట యేగెను డేగ యొక్క డా
హా! శరమట్లు వచ్చినను నాగక తప్పుక పోయె కాకమున్. {రా. క. వృ. కి.నూ.కాం. 14}

సిత మత్స్యము వంటిది సీత. కాకాశరుడు పద ప్రయోగము వలన రావణాసురుని స్ఫురణము. డేగ వచ్చినను రివ్వున బాణములా వచ్చినను కాకి తప్పించు కొనుట జటాయువు సీతా రక్షణార్థము చేసిన విఫల యత్నము స్ఫురింప జేయును.
ఈ మత్స్యాపహరణ దృశ్యము కన్నుల ముందు సీతాపహరణ జరుగు చున్నంత బాధను కలుగ చేసినది శ్రీ రామునకు.

శ్రీ రాముని యందు సీతా విరహమును కవి రెండు విధములుగ నిరూపించును. ఒకటి శ్రీరాముడు తాను చూచిన దృశ్యములందు తన పరితాపమునకు సాదృశ్యముగా గాంచుట. రెండు శ్రీరాముడే సీతా విరహమును గూర్చి లక్ష్మణునితో పలుకుట. ఇంత వరకు కవి ప్రకృతి ద్వారా రాముని విరహమును పాఠకులకు తెలిపినాడు.

ఒక సంఘటన లేదా దృశ్యము మనసు పొరలలోని అనేక భావ వికారములను బయట పెట్టును. సంతోషమో దుఃఖమో అనుభవించెడి మానవుడు లోకములో తనకు సాదృశ్యమును వెదకి కొనును. సర్వః కాంత మాత్మీయం పశ్యతి. అనినాడు కాళిదాసు. విశ్వనాథ వ్యంగ్యార్థ స్ఫోరకముగా రచించిన ఈ ఘట్టము ఆంధ్ర సాహిత్యము లోనే అపురూపమైనది.
ఈ పద్యమున స్మరణాలంకారము కలదు.సాదృశ్య జ్ఞానముచే ఉద్భవమైన సంస్కారమును కలిగించు స్మరణయే స్మరణాలంకారము.

చూచాం కదండి. మరొక పర్యాయం మరొక పద్యం గురించి తెలుసుకొందాం.
జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 26 నుండి ౩౦ }

ఉ:-
శ్రీ శుభ దాయి సాయి. మన క్షేమముఁ గాంచుచునుండు సాయి. యా
వేశముఁ బాపు సాయి. సుమ పేశల మానసమిచ్చు సాయి. మా
యాశలు తీర్చు సాయి. సుమహార్ణవ జీవన మీదఁ జేయు లో
కేశుడె సాయి యండ్రు నిను నీశ్వర. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 26

చ:-
గురువన సాయి యొక్కడగు. కూర్మిని బోధలు సేయు సాయి స
ద్గురువు, నిజంబు. కూటికిని గుడ్డకు జీవన మార్గ మెన్ని, స
ద్గురువుల మంచు, బోధనలు కోరుచుఁ జేయు గురున్ గురుండనన్
కరరుహమున్ ఘనంబనుట కాదొకొ? శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 27
ఉ:-
బాల్యము నందు నిన్ గొలుచు భాగ్యము శూన్యము జ్ఞాన హీనతన్.
బాల్యము దాటి పోవు తఱిఁ బాశవికత్వము క్రమ్ము మమ్ము. సౌ
శీల్యము నీ వొసంగిన సు శీలురమై నినుఁ జేరవచ్చు. దౌ
ర్బల్యముఁ బాపి, ప్రోవుమయ! రక్షక! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 28

ఉ:-
భౌతిక మైన వాంఛ లెడఁ బాయక, నామది నిండె నయ్య! సం
ప్రీతిని పొంద దీ మనసు పేలవ చిత్త ప్రవృత్తిఁ గల్గి, య
జ్ఞాత భవాంధకారమును కానగ నేర దదెంత చిత్రమో!
ఏతఱి నన్నుఁ గాచెదవొ? యీశ్వర! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 29

ఉ:-
నిశ్చల భక్తి భావమున నిన్ను భజింపగ వేడుకొంటి. నీ
నిశ్చయ మేమిటో యెఱుగ. నిర్దయతో పలు దుష్ట చింతనల్
దుశ్చరితంబుఁ గొల్పి, నను దుష్టుగఁ జేసితి వీవ. యింక నా
నిశ్చిత భావ మిచ్చి, నిలు నీడగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 30

కవిసమ్రాట్ విశ్వనాథ భావుకత 13

విశ్వనాధ వారి రామాయణ కల్ప వృక్షం లోని భావుకతను కవివతంస శ్రీ బులుసు వేంకటేశ్వర్లు ఉపన్యాస ము నుండి మరొక పద్యం ఇప్పుడు మీ ముందుంచుతున్నాను. ఇక చదవండి.

లక్ష్మణునితో శ్రీ రాముడు పంప అరణ్యము నందు సంచరిస్తున్నప్పుడు ఆయనను పారిజాత వృక్షములు ఆకర్షించినవి. అవి ఒత్తుగా చిక్కగా విరబూసి ఉన్నవి. ఆ పారిజాత పుష్పముల సౌందర్యము - సౌకుమార్యమును గాంచగానే శ్రీ రామునకు సీతా సంబంధి ప్రణయము స్మృతికి వచ్చినది. దాంపత్యపు తొలి దినాల్లోని జానకీ ప్రణయ భావనతో మనస్సు నిండిపోగా శ్రీరాముడు ఆ పారిజాతమును తనివితీరా వర్ణించును.

చ:-
అలఘులు పారిజాతముల నార్తవమీ తరురాజి ప్రొద్దుటిం
తలనుచు లేదు. - కాదు దిన నాధుడు తా నడి మింట నుండె నం
చలయదు. ప్రొద్దు గ్రుంకిన దటంచును లేదు. మనోజ్ఞ భావనా
విలసిత హేలయౌ ననుగు ప్రేయసి పోలె సదా సుమాకృతిన్.

ఈ పారిజాతమునకు ఆ ఋతువు ఈ ఋతువు అని లేదు. ఇది అనార్తవములు. ఉదయము - మధ్యాహ్నము - సాయంత్రము అనే కాల నియమం లేదు. మనోహరమైన భావనల చేత ఒప్పుచున్న ప్రేమ మయి అయిన ప్రేయసి వలె సదా సుమాకృతితో విల్ససిల్లుతున్నవి ఈ పారిజాతాలు.

పెండ్లయి అత్తవారింట అడుగు పెట్టిన ప్రతి యువతికి దాంపత్యపు తొలి దినాల్లో తన భర్త అనురాగమును ప్రేమను, సంపాదించుటయే పరమ లక్ష్యము. ఆమెకు ఆనాటి ఆ భావనయే ప్రపంచము. ఆమె ప్రతి చేష్ట ప్రతి మాట ప్రతి కదలిక అన్నియు హృదయమందు అంతట నిండిన తన జీవితాధారుడైన వానిని గూర్చియే. నూరేండ్లపవిత్ర దాంపత్యము నందు అది తొలి అధ్యాయము. ఆ అధ్యాయమున ఆమె ప్రేమ సర్వావస్థా రమణీయము. నిత్య వికస భాసురము. నిరంతర ప్రత్యగ్రతా బంధురము.

అటువంటి సీతా ప్రణయమును అనుభవించిన శ్రీరామునకు కొత్త పెండ్లి కూతురైన సీతాదేవి ప్రేమ మాధుర్యము ఆ నాడే పారిజాత వాసనగా అనుభవమునకు వచ్చినది. తిరిగి ఇన్నేళ్ళ తరువాత ఈ పారిజాతములు శ్రీరామునిలో నాటి అనుభవమును స్మృతి ూపముగ నిద్ర లేపినవి.

మనోజ్ఞ భావనా విలసిత హేల అయిన నెచ్చెలియట. సదా సుమాకృతి ఎల్లప్పుడూ వికసిత కుసుమము వంటిదన్న మాట. మనసులో నున్న భావము మిక్కిలిగా వ్యక్త పరచుటయే హేల- అని కావ్యాలంకార సంగ్రహం పేర్కొంటుంది. రాముని విషయంలో ఇది స్మృతి. పూర్వానుభవ జాగృతము స్మృతి.

రాముని మేని లోని ప్రతి రక్తపు బిందువు జానకీ మనో
జ్ఞామృత భావనా సు మధురాంచిత కోమల పారిజాత మా
లా మధు వాసనా భర విలసముగా అయిదింద్రియమ్ములన్
బ్రామినదౌ అవాచ్య మధురంబనుభూతి యొకండు పొల్చుచున్. {బాల - కల్యాణ ఖండము 151}

శ్రీరామునకు ప్రతి రక్తపు బిందువు నందును జానకీ ప్రణయ గత మాధుర్యము పారిజాత పూల వాసన వలె అవాచ్య మధురిమములను అనుభూతిగా నింపినదని కవి బాల కాండ లోనే వర్ణించెను. ఆ పారిజార వాసనా అనుభవమే ఇక్కడ స్మృతి రూపముగా శ్రీరామునకు జానకీ ప్రణయము ుర్తుకు వచ్చెను.

మహా కవులు గాలిలో దీపము పెట్టి దేవుడా నీదే భారము అనరు. ప్రతి భావమును నిర్దిష్ట లక్ష్యముతో కావ్యమున ప్రవేశపెట్టి, కావ్యమును నిర్మింతుర్. శబ్దార్థ శక్తి నుండి ధ్వని పుట్టును. కావ్య ధ్వని ఆకాశమునుండి ఊడి పడదు.శబ్దము అర్థము పార్వతీ పరమేశ్వరుల వంటివి. అవి శక్తి సంపన్నములు. విడదీయ రానివి. అందుకే కాళిదాసు వాగర్థావివ సంపృక్తౌ అనినాడు. తెలుగున విశ్వనాథ కాళిదాసు వంటి కవి.

తెలుసుకొన్నాం కదా! మరొక పర్యాయం మరొక పద్యం తెలియఁజేసే ప్రయత్నం చేయ గలను.
జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 21 నుండి 25 }

శ్రీ సాహితీ మిత్రులారా! నాచే రచింపఁబడిన " శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము " న 21 వ పద్యము నుండి 25 వ పద్యము వరకు పరిశీలనార్థము మీ ముందించుచుంటిని. సదసద్వివేకజ్ఞులగు మీరు నిశితముగా పరిశీలించి గుణ దోష విచారణ చేసి నాకు తెలియఁజేయఁ గోరు చున్నాను. దోషములున్న సవరించు ఒన గలనని సవినయముగా మనవి చేసుకొను చున్నాను.దయతో ఇక పరిశీలించండి.

కా:-
పరమ దయానిధీ! పతిత పావన! భక్త మనోజ్ఞ రూప! మ
మ్మరమర లేక కాచెదవు, హాయిగ. నీకృప నెన్న నౌనె? నిన్
బరిపరి మా మదిన్ దలచి, భవ్య మనస్కుల మౌదుమన్న, సు
స్థిరముగ నుండదీ మనసు తృప్తిగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!21

ఉ:-
కొందరు భక్త కోటి నిను కోవెల లోపలఁ గాంచు చుండగా
కొందరు సన్నుతాత్ములకు గుండెలలో కలవంచు నెంచగా
కొందరు దీను లందు కడు కూర్మిని నిన్ గని పొంగు చుండు. ని
న్నందరి లోన గాంచుటయె న్యాయము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!22

ఉ:-
ధర్మము బోధ చేయుట, స్వ ధర్మమునే పచరించు చుంట, యే
మర్మము లేక వర్తిలుట, మంచిగ నుండుట, నేర్చినాము. దు
ష్కర్ముల మాయ వర్తనలు సైచుట బాధగ నుండె. నేది సత్
త్కర్మయొ? దుష్టమో? తెలిపి, కావుము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!23

ఉ:-
మాటలు నీవు పల్క శుభ  మార్గములన్ విరచించెనయ్య. నీ
మాటలె వేద వాక్యముగ, మానవ జాతి గ్రహించె నయ్య. నీ
సాటి కృపాబ్ధి లేడనుచు సన్నుతిఁజేయుచు నుందురయ్య! నీ
వేటికిఁ జూడ రావయ మునీశ్వర? శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!24

ఉ:-
ఎంతటి వస్తువైననగు, నెచ్చటనైనను పోయెనేని, మా
వంతను నీకుఁ దెల్ప, గ్రహ పాటును మార్చి, యొసంగెదీవు. నీ
చెంతనె చిత్తముంచి, సహ జీవనులై వసియించు భక్తులన్
వింతగ బ్రోచుచుండెదవు వేగమె. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!25

చూచారు కదండీ! మీఅపురూపమైన సూచనలకై ఎదురు చూస్తుంటాను.

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 16 నుండి 20 }

శ్రీ సాహితీ మిత్రులారా! నాచే రచింపఁబడిన " శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము " న 16 వ పద్యము నుండి 20 వ పద్యము వరకు పరిశీలనార్థము మీ ముందించుచుంటిని. సదసద్వివేకజ్ఞులగు మీరు నిశితముగా పరిశీలించి గుణ దోష విచారణ చేసి నాకు తెలియఁజేయఁ గోరు చున్నాను. దోషములున్న సవరించు ఒన గలనని సవినయముగా మనవి చేసుకొను చున్నాను.దయతో ఇక పరిశీలించండి.

చ:-
వరములనిచ్చుటందు నల బ్రహ్మకు, భక్తుల కల్ప వల్లి యా
హరునకు సాటి లేరనుచు నందురు కొందరు. నిన్నుఁ గూర్చి వా
రెరగుడు చేసి, కాంచి, కలరీయిల సాయి, నిజంబు, కోరినన్
వరముల నిచ్చు నండ్రు. తమ భక్తులు. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!16

చ:-
కరుణ రసాల మంచు, వర కామిత సత్ ఫలదుండటంచు, నిన్
మరిమరి పల్కుచుండ మహి మాన్యుడ! నీ కృపఁ గన్న భక్తులా
హరియును, బ్రహ్మ, రుద్రుడు నయాచిత సత్ ఫల దాయి సాయిగా
స్థిరముగఁ బుట్టె నండ్రు కద. దివ్యుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!17

ఉ:-
ఆదియు మధ్యయున్ మఱియు నంతము లెన్నగ లేవు నీకు, మే
మేదియు దారి లేక పరమేశ్వర! నిన్ మదిఁ గొల్చినంతనే
నీదగు చిత్ స్వరూపమును నీటుగ మా మది లోన నిల్పి, స
మ్మోదముఁ గూర్చు నట్టి గురు మూర్తివి. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!18

ఉ:-
అందరి దైవ మొక్కడని, యద్భుత బోధనఁ జేతు వీవు.నీ
కందువుగా గణించి, నను కన్నులలో నిడి, కాచు చుండి, నీ
సుందర చిత్ స్వరూపమును జూపుచు, దోష మడంచుచుండి, యా
నందపు వెల్లువై నిలుమ నాయెడ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!19

చ:-
హృదయము నీపయిన్ నిలిపి, యీప్సిత మొప్పగ నుండ వాంఛ నా
మదిన వసింపఁ జేసి నిను. మాయలఁ గూర్చుచు దుష్ట చింతనల్
పదిలములౌచు నామదిని, పావను నిన్ మదిఁ వీడఁ జేయు. నా
మదిని వసించి, దౌష్ట్యములు మాపుము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!20

చూచారు కదండీ! మీఅపురూపమైన సూచనలకై ఎదురు చూస్తుంటాను.

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 11 నుండి 15 }

శ్రీ సాహితీ మిత్రులారా! నాచే రచింపఁబడిన " శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము " న 11 వ పద్యము నుండి 15 వ పద్యము వరకు పరిశీలనార్థము మీ ముందించుచుంటిని. సదసద్వివేకజ్ఞులగు మీరు నిశితముగా పరిశీలించి గుణ దోష విచారణ చేసి నాకు తెలియఁజేయఁ గోరు చున్నాను. దోషములున్న సవరించు ఒన గలనని సవినయముగా మనవి చేసుకొను చున్నాను.దయతో ఇక పరిశీలించండి.

చ:-
పదిలము తోడ నా షిరిడి వాసముఁ జేయుచు నుండకుండ, మా
మదులను దేవళమ్ములుగ మన్ననఁ జేయుచు నుంటివీవు. నీ
హృదయము మా పయిన్ నిలిపి, ప్రీతిగ నిత్యము రక్ష సేయ గో
రెదవుగ! మమ్ము. నీ కృప గరీయము. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!11

ఉ:-
మానవ మూర్తిగా వెలసి మమ్ముల బ్రోచెడు కన్న తండ్రి! నీ
జ్ఞానము వేద సారమయ! జాగృతమై నినుఁ గాంచఁ జేయ, న
జ్ఞానము రూపు మాప, విలసన్నుత చేష్టలు మాకుఁ జూపి, నీ
జాణ తనంబుఁ జూపెదవు చక్కగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!12

చ:-
అఖిల జగంబులోన పరమాప్తుడ వీవని గాంచ లేక, నే
సఖులుగ నెంచి నాడ విలసన్నుత మూర్తుల, సన్నుతాత్ములన్.
నిఖిలము నీవె కాగ మరి నీవని, వారని భేద మేమి? నీ
వఖిలమునై రహింపఁ గల వాత్మల. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!13

ఉ:-
ప్రాణము లుండు దాక మము వర్ధిలఁ జేయుచు బ్రోతువయ్య! మా
ప్రాణము పోవు నాడు మము పాప ఫలంబులు వెంట నంటు. నీ
ప్రాణ ప్రయాణ వేళ నినుఁ బాయక చిత్తము లోనఁ జేర్చు సు
జ్ఞాన పథంబుఁ జేర్చుమయ! సన్నుత! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!14

ఉ:-
భోగము, భాగ్యమున్ గొలిపి, పొందగ జేసిన నాడు నిన్ను నా
యోగము నీవె యంచు, కడు యోగ్యుడ వంచు, నుతింతునయ్య! దు
ర్యోగము వెంబడింపఁగఁ నయోగ్యుడ వీవని నింద సేతు. స
ద్యోగ మొసంగి గొల్పుమయ యోగ్యత! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!15

చూచారు కదండీ! మీఅపురూపమైన సూచనలకై ఎదురు చూస్తుంటాను.

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 6 నుండి 10 }

శ్రీ సాహితీ మిత్రులారా! నాచే రచింపఁబడిన " శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము "న 6 వ పద్యము నుండి 10 వ పద్యము వరకు పరిశీలనార్థము మీ ముందించుచుంటిని. సదసద్వివేకజ్ఞులగు మీరు నిశితముగా పరిశీలించి గుణ దోష విచారణ చేసి నాకు తెలియఁజేయఁ గోరు చున్నాను. దోషములున్న సవరించుకొన గలనని సవినయముగా మనవి చేసుకొను చున్నాను.దయతో ఇక పరిశీలించండి

చ:-
అతులిత పాప పంకిలము లంటగ, నెన్నగ రాని బాధలన్,
మతి చెడి దుష్ట చింతన లమానుష దుష్కృతిఁ జేయఁ జేయ, దు
ర్మతులగు లోక నిందితులు రక్షణఁ గోరుచు నిన్నఁ జేఱ సం
తతమునఁ గూర్చి బ్రోతువయ, దక్షుఁడ!  శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!6

చ:-
అనితర సాధ్యమైన మహిమాన్విత శక్తులు చూపు చుండి, మ
మ్మనువునఁ బ్రోతు వీవు. పరమాత్ముడ వంచు భజింతు మేము. ని
న్ననయముఁ గొల్చు చుండి, సుగుణాకర చిత్తులమై మెలంగఁ జే
య, నిను మదిం దలంతుము. మహాద్భుత! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!7

ఉ:-
మోసము చేయుటే పనిగ మూర్ఖులు కొందఱు చేయు చుండ, నా
మోస మెఱుంగ లేమి, మది ముమ్మొన వాలు విధంబు నాటఁగా,
గాసిలి, వారు నిన్ను మదిఁ గాంచిన తోడనె బ్రోతువయ్య! నీ
ధ్యాసయె రక్షగా నిలుచు, ధాత్రిని. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!8

చ:-
మలినపు కావి వస్త్రమును మచ్చునకై తమ మేనఁ దాల్చి, నీ
సులలిత సుందరాకృతిని జూపుచు నిల్తురు కొందఱత్తరిన్
పలుమఱు నీవె యౌదువని, భక్తిని సేవలు చేయు భక్తులన్
తెలివిని గొల్పి కావుమయ! తీరుగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!9

ఉ:-
ఎంతటి రోగమున్న, మనమేగతిఁ జింతల సోలుచున్న, ర
వ్వంత విభూతి నీ ధునిది హాయిగ దాల్చినఁ జాలు మేన, మా
వంతలు బాపి, ప్రోచునయ వర్ధిలఁ జేయుచు, నట్టి భూతి ధ
న్వంతరి కీవొసంగితివొ? పావన! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా!10

చూచారు కదండీ! మీ అపురూపమైన సూచనలకై ఎదురు చూస్తుంటాను.

జైహింద్.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము { 1 నుండి 5 }

శ్రీ సాహితీ మిత్రులారా! నాచే రచింపఁబడిన " శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము "ను పరిశీలనార్థము మీ ముందించుచుంటిని. సదసద్వివేకజ్ఞులగు మీరు నిశితముగా పరిశీలించి గుణ దోష విచారణ చేసి నాకు తెలియఁజేయఁ గోరు చున్నాను. దోషములున్న సవరించు ఒన గలనని సవినయముగా మనవి చేసుకొను చున్నాను.దయతో ఇక పరిశీలించండి.

శ్రీరస్తు శుభమస్తు అవిఘ్నమస్తు.

శ్రీ షిరిడీశ దేవ శతకము

రచన:- చింతా రామ కృష్ణా రావు

ఉ:-

శ్రీద! విరూప!  భాగ్యదుఁడ! శ్రీ యుత! నా మనమందు నిల్చి, స

మ్మోదము నాపయిన్ నిలిపి, ముక్తిని గొల్పి, తమో గుణాదులన్

నాదరిఁ బాయ జేయుమయ. నాథుఁడ! నిన్ గని ప్రస్తుతించెదన్.

నీ దరిఁ జేర్చి కావుమయ! నిత్యుడ! శ్రీ షీరిడీశ దేవరా! 1

ఉ:-

సుందర సత్ ప్రబంధముగ సూనృత! నీ మహిమాదికంబు స

ద్బంధుర సత్ పదంబులను పన్నుగ గైకొని, వ్రాయఁ గోరి, మున్

ముందుగ నీపయిన్ శతకమున్ భువి వ్రాయగఁ బూనితయ్య! యి

బ్బందులు పారద్రోలి, నిలు ప్రాపుగ. శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 2

చ:-

ప్రమద గణాభిసేవితము పావన శ్రీ షిరిడీ పురంబు. స

ద్విమల యశో విరాజితము, విస్తృత సత్కృతికాకరంబు, మా

భ్రమలను రూపు మాపి, గురు పాదయుగంబునుఁ గొల్వ జూపి, నే

రములను సేయనీయకుమ!, పరాత్పర!  శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 3

ఉ:-

శ్రీ సమ! సాయినాథ! గుణ శేఖర! శ్రీ షిరిడీ నివాస! నీ

ధ్యాస యొకింత గల్గి, పర తత్వముఁ గాంచి, భజించు వారికిన్

మోసములంటనీయవుగ! ముక్తిని గొల్పి రహింపఁ జేతువే!

నీ సరి దైవమేడ? మహనీయుడ! శ్రీ షిరిడీశ దేవరా! 4

ఉ:-

కన్నుల నిచ్చినావు నినుఁ గన్గొను భాగ్యమునీయనెంచి, మా

కన్నులవేమి జూచు? కళ కాంతులఁ గోల్పడు భౌతికమ్ములన్.

పన్నుగ నీదు రూపమును ప్రస్ఫుటమొప్పగఁ జూడగా వలెన్

కన్నులు గల్గు భాగ్యమది కాదొకొ? శ్రీ షిరిడీశ దేవరా. 5

చూచారు కదండీ! మీఅపురూపమైన సూచనలకై ఎదురు చూస్తుంటాను.

జైహింద్.

కవిసమ్రాట్ విశ్వనాథ భావుకత 12

ఆంధ్రామృతాన్ని మనసారా గ్రోలే మనకు విశ్వనాథ కల్ప వృక్షం లోని భావుకతను తన భావన పటిమ ద్వారా అందిస్తున్న కవి వతంస శ్రీ బులుసు వేంకటేశ్వర్లు ఉపన్యాసంనుండి 12వ బాగాని ఇప్పుడు మనం అందుకొనే ప్రయత్నం చేద్దాం. ఆలస్యమెందుకు? ఇక చదువుదాం.

సాహిత్యం ఆలోచనామృతం అన్నారు పెద్దలు. కవిత్వం చదివేక సహృదయుని మనస్సులో ఊహలికి రెక్కలు వచ్చి ఆకాశానికి ఎగిరిపో వచ్చు. గంభీరమై మంద్రంగా మహానుభుతి ఒక సంద్రంగా మారిపోయిపాఠకుణ్ణి మూగివాణ్ణి చేయ వచ్చు. అనిర్వకానియమైన తాదాత్మ్యంలో అనేకానేక ఆలోచనలు చెదరినతేనెటీగల్లా మనస్సులో ప్రళయం సృష్టించ వచ్చు. ఈ నేపథ్యం అంతా ఎందుకు చెప్పవలసి వచ్చిందంటే కొన్ని పద్యాలు చదివి వ్యాఖ్యానం చేసుకోవడం కంటే భావ గత ప్రకంపనల్ని అనుభవించడమే మేలు అనిపిస్తుంది. " విచిత్ర ప్రకారోయం ధ్వనిః " అని ఆలంకారికులు చెప్పడంలో ఉద్దేశ్యం ఇదేనేమో!

శ్రీ రాముడు పంపా సరోవర అరణ్య భుముల్లోసంచరిస్తూ ఉన్న ఘట్టంలో విశ్వనాథ ఆనుషంగికంగా రాముడు చూసిన ప్రకృతినివర్ణిస్తున్న సందర్భంలో మనం ఉన్నాం.

గీ:-
గగనమున యందు పూచె జూకాల మల్లి.
తొడిమ పట్టింత లేని కూతుండ్ర తల్లి
నేల రాలిన పూలలో నిలిచి తేంట్లు
విరవిరల తేనె గ్రహియించు వెక్కసించు. { శ్రీమద్ రా.క.వృ. కిష్కింధ. నూపుర ఖండము. 1 - 12 . }

సన్నని కాలి బాట ప్రక్కన ఒత్తుగా చిక్కగా రాలిపడియున్న జూకా మల్లి పూల పై పడినది శ్రీరాముని చూపు. ఎంత అందమైన పూలు! ఎంతో ఎత్తున చెట్లపై అల్లుకొని, పూచిన తీగలనుండి రాలి పోయిన పూల తీగ , తొడిమ పట్టు లేక పూలను నేల రాల్చినది పాపం! అందమైన కూతుళ్ళను గని వారిని క్రమ శిక్షణలో పెట్టుకోలేని అమాయకపు తల్లి వంటిది ఆ జూకా మల్లితీగ. నేల పాలైన సౌందర్యం కల ఆ జూకా మల్లెపూలలో పలుచభడి చిందర వందరైన మకరంద బిందువుల్ని త్రాగుట మానలేక - త్రాగలేక వెక్కస పడుతున్నవట తుమ్మెదలు.

కొన్ని కొన్ని విశ్వనాథ పద్యాలకు ఊహా మాత్రంగానైనా దీనికి " ఆధారం ఇది" అని చెప్ప లేము. అతి లోకమైన పూర్వ మహా కవుల చేత అచుంచితమైన అనగా అపూర్వమైన భావాలు విశ్వనాథ సాహిత్యంలో మనకు తారస పడతాయి. అటువంటి గొప్పభావుకత కల పద్యాలలో ఇది ఒకటి.

అయోనిజయైన జనక రాజర్షి కుమార్తెయై యవతరించిన మహా ప్రతిష్ట గల సీత తుచ్ఛుడైన రావణాసురుని చేతిలో పడడం శ్రీ రాముని ఎంతగా బాధిస్తున్నదో! ఆకాశమంత ఎత్తునుండి అంతే మహోన్నత చరిత ఎలా భ్రష్టమైనదో - ఆ నేల రాలిన పూలలోని మరంద మాధుర్యం తుమ్మెదలకు ఆశ్వాదనీయ - అనాశ్వాదనీయంగా వున్నదో పద్యం తెలుపుతూనే సీతా విషయకమైన శ్రీ రాముని ఆలోచనలు ఆయన ద్వైధీ భావ మనస్కత అపరిహార్యమైన సీతా స్మరణము ఇలా శ్రీ రాముని భిన్న భిన్న విచ్ఛిన్నావిచ్ఛిన్న భావ సంతులనతల్ని చెప్పుచున్నదీపద్యం.

మహా ధ్వని విశేషాలకు ఆకారమైనదీ పద్యం. గొప్ప గొప్ప వ్యక్తీకరణ చేస్తున్నామనుకొంటున్న నేటి అత్యాధునిక వచన కవులు కూడా అందుకో లేని స్తాయి విశ్వనాథ భావ తీవ్రత. కల్ప వృక్షంలో ఇలాంటి పద్యాలు లెక్కకు మించి ఉన్నాయి.

చదివాంకదా మనం. విశ్వనాథ రచన ఒకెత్తైతే శ్రీ బులుసు వారి భావనా గరిమ ఒకెత్తు. అట్టి బులుసు వేంకటేశ్వర్లు గారితో స్వయంగా మాటాడాలనుకునే వారి కందుబాటులో ఉండడం కొరకు వారి సెల్ నెంబర్ వ్రాస్తున్నాను.
సెల్ నెం. 9949175899.
మీరు కుడా మీ భావనలను వెలువరిస్తూ రచనలు చేసి ఆంధ్రామృతానికి పంప గలిగితే పరిశీలించి ప్రచురించడంద్వారా మీ భావనా గరిమను పాఠక వర్గానికి అందించ గలనని సవినయంగా మనవి చేస్తూ సాదరంగా ఆహ్వానిస్తున్నాను.నాతో నేరుగా సంప్రదించ దలచుకున్నవారు సెల్ . 9247272960 ద్వారా సంప్రదించ గలందులకు మనవి.
జైహింద్.