ఉద్యోగినం పురుషసింహముపైతి.....మేలిమిబంగారం మన సంస్కృతి

జైశ్రీరామ్.

శ్లో.  ఉద్యోగినం పురుషసింహముపైతి లక్ష్మీః

దైవేన దేయమితి కాపురుషా వదన్తి ।

దైవం నిహత్య కురు పౌరుషమాత్మశక్త్యా

యత్నే కృతే యది న సిధ్యతి కోఽత్ర దోషః ॥  (హితోపదేశః ౦.౩౧॥)

తే.గీ.  యత్న మున లక్ష్మియు, జయము నరయఁ జేరు,

చెడుగులందురు దైవమే చేర్చుననుచు,

దైవమును వీడి  చేయుము నీవె పనిని,

యత్న విఫంబె యగు,  దోషమది యగునొకొ?

ఆన్ధ్రప్రతిపదార్థము.

ఉద్యోగినమ్ = ప్రయత్నశీలుడైన ; పురుషసింహం = పురుషశ్రేష్ఠున్ని ; 

లక్ష్మీః = (విజయము) సంపద; ఉపైతి = పొందుచున్నది ; 

కాపురుషాః = (స్వశక్తిని మరిచి) ప్రయత్నశూన్యులైనవారు ; 

దైవేన = భాగ్యము చేతనే ; (విజయము కాని,సంపద కానీ), 

దేయమ్ = ఇవ్వబడాలి ; ఇతి = అని ; వదన్తి = పలుకుచున్నారు ; 

(కిన్తు = కాని), దైవమ్ = అదృష్టమును ; నిహత్య = (తృణీకరించి), 

లెక్కించకుండా ; ఆత్మశక్త్యా = స్వసామర్థ్యముతో ; పౌరుషమ్ = (తనదైన), 

ప్రయత్నమును ; కురు = చేయుము ; యత్నే కృతే సతి = ప్రయత్నము 

చేయబడినదగుచుండగా ; యది = ఒకవేళ ; కార్యం న సిధ్యతి = పని(ఫలితం)

సిద్ధించకున్నను ; అత్ర = (ఈ ప్రయత్నంలో) ఇక్కడ ; కః = ఏమి ;

 దోషః = దోషము! ; (దోషమే లేదని అర్థము) 

భావము.  ప్రయత్నశీలుడైన పురుషశ్రేష్ఠున్ని, విజయము కాని సంపద 

కాని పొందుచున్నది . స్వశక్తిని మరిచి, ప్రయత్నశూన్యులైన జనులు 

మాత్రము, భాగ్యము చేతనే విజయము కాని, సంపద కానీ ఇవ్వబడాలి \

అని పలుకుచున్నారు. కాని అదృష్టంపై భారము వేయక, స్వసామర్థ్యముతో 

ప్రయత్నమును చేయాలి. ప్రయత్నము చేసిననూ... ఒకవేళ పని యొక్క 

ఫలితం సిద్ధించకున్నను, ఈ ప్రయత్నంలో దోషమే లేదని భావము . 

మళ్ళీ కార్యోన్ముఖుడై ఉద్యమించి, సాధించవలెను.

పదవిభాగః--

ఉద్యోగినం పురుష-సింహమ్ ఉపైతి లక్ష్మీః దైవేన దేయమ్ ఇతి కాపురుషాః 

వదన్తి । దైవం నిహత్య కురు పౌరుషమ్ ఆత్మ-శక్త్యా యత్నే కృతే యది 

న సిధ్యతి కః అత్ర దోషః ॥౦.౩౧॥

అన్వయః--

ఉద్యోగినం పురుష-సింహమ్ లక్ష్మీః ఉపైతి । కాపురుషాః ‘దైవేన దేయమ్

’ ఇతి వదన్తి । దైవం నిహత్య, ఆత్మ-శక్త్యా పౌరుషం కురు । యత్నే కృతే యది 

న సిధ్యతి కః అత్ర దోషః.

ప్రతిపదార్థః--

ఉద్యోగినమ్ = ప్రయత్నశీలం ; 

పురుషసింహం = (~పురుషః సింహ ఇవ, పురుషసింహస్తం, సింహవద్ విక్రమశాలినం) పురుషశ్రేష్ఠమ్ ; 

లక్ష్మీః = ధనం, (సమ్పత్తిః, సఫలతా, జయః ; )

స్వయమేవ = స్వత ఏవ ; 

ఉపైతి = ఆగచ్ఛతి ; 

కాపురుషాః = ఉద్యోగశక్తిశూన్యాః, (భయశీలాః, కాతరా ఏవ, న శూరాః ; )

దైవేన దేయమ్’ ఇతి = ‘భాగ్యేన ఏవ దీయతే (సర్వం సుఖం దుఃఖం వే’తి) ; 

వదన్తి = కథయన్తి ; 

దైవమ్ = భాగ్యం, (అదృష్టం ; )

నిహత్య = తన్ముఖప్రేక్షితాం విహాయ, (తదుపేక్ష్యేతి వా ; )

పౌరుషమ్ = ఉద్యోగం కురు ; 

యత్నే = ఉద్యోగే  కృతే సతి ; 

యది = చేత్ ; కార్యం న సిధ్యతి (తర్హి అస్మిన్విషయే) ; 

కః = కో వా పుంసః ; 

దోషః = అపకర్షకారకం ; (నైవ కశ్చిద్దోష ఇత్యర్థః) । యద్వా-

అత్ర = యత్నే ఏవ కః = కోఽపి దోషః = త్రుటిరస్తీతి విభావ్యమ్, అన్యథా 

బలవతి యత్నే సతి అవశ్యమేవ కార్యం భవత్యేవేత్యవధేయమిత్యన్యే వ్యాచక్షతే 

తాత్పర్యమ్--

యః ప్రయత్నశీలః సింహవత్ విక్రమశాలీ పురుషః, సః సఫలత్వం ప్రాప్నోతి। 

భయశీలినః తు ‘భాగ్యేనైవ దీయతే’ ఇతి బ్రువన్తి। అతః భాగ్యముపేక్ష్య, 

ప్రయత్నం కురు। యది యత్నం కృత్వా అపి ఫలం న ప్రాప్యతే, తర్హి న 

కోఽపి దోషస్తత్ర। అథవా, యది న ప్రాప్యతే ఫలం, తర్హి ‘యత్నే కో దోషః?’ ఇతి చిన్తనీయమ్ 

జైహింద్.

Print this post