ఆంధ్రనామసంగ్రహము - 5

జైశ్రీరామ్.

ఆ. వటుసమాఖ్య లగును వసుధలోఁ గొండిక
వాఁ డనంగఁ బడుచు వాఁ డనంగఁ
బిన్నవాఁ డనంగఁ జిన్న వాఁడనఁగను
(వినుతగుణసనాథ విశ్వనాథ) (13)

టీ. కొండికవాఁడు, పడుచువాఁడు, పిన్నవాఁడు, చిన్నవాఁడు - ఈ నాలుగు బాలునికి పేర్లు

సీ. గిటక పొట్టి కుఱుచ గిట్ట గుజ్జనఁగ వా, మనుఁ డొప్పుఁ జను నవ స్మారిపేళ్లు
వెడఁగు వేఁదుఱు వెఱ్ఱి వీఱిఁడి వేఱిఁడి, వెంగలి వెంబర విత్తనంగ
జతురునకును బేళ్ళు జాణ దంట వలంతి, వెరవరి ప్రోడ నేర్పరి యనంగ
ప్రన్ననివాఁడు రూపరి చూడఁగలవాఁడు, చక్కనివాఁడు నా జగతిఁ బరఁగు
తే. సుందరాకారవంతుండు సొగసుకాఁడు
వన్నెకాఁదన శృంగారి వసుధ వెలయు
సంధకునిపేళ్లు చీకు గ్రుడ్డనఁగ మూఁగ
మూవ యన మూకనామముల్ (దేవ దేవ) (14)

టీ. గిటక, పొట్టి కుఱుచ, గిట్ట, గుజ్జు - ఈఅయిదును పొట్టివాని పేళ్లు. వెడఁగు, వేఁదుఱు, వెఱ్ఱి, వీఱిఁడి, వేఱిఁడి, వెంగలి, వెంబరవిత్తు - ఈ ఏడును మూర్ఖునికి పేర్లు. జాణ, దంట, వలంతి, వెరవరి = ఉపాయము కలవాడు, ప్రోడ, నేర్పరి = నేర్పు కలవాడు - ఈ ఆరును సమర్థునికి పేర్లు. ప్రన్ననివాడు, రూపరి=అందము కలవాడు, చూడగలవాడు= ఇతరులచే చూడతగినవాడు, చక్కనివాడూ - ఈ అయిదును సౌందర్యవంతునికి పేర్లు. సొగసుకాడు = వేడుక కలవాడు, వన్నెకాడు = వన్నె కలవాడు - ఈ రెండును సింగారించుకొనిన వానికి పేర్లు. చీకు, గ్రుడ్డి - ఈ రెండును అంధునికి నామములు, మూగ, మూవ - ఈ రెండును మూగవాని పేర్లు.

కం. కాయముపేళ్ళై వెలయును
మే యన వొడ లనఁగ మేను మెయి యన భోగ్య
ప్రాయము పేళ్ళగుఁ బరువము
పాయము జవ్వన మనంగ (భావజదమనా) (15)

టీ. మే, ఒడలు, మేను మెయి - ఈ నాలుగు ను శరీరమునకు నామములు, పరువము, పాయము, జవ్వనము, - ఈ మూడును యౌవ్వనమునకు నామములు.

తే. నెఱులు కురులు వెండ్రుకలు నా నెఱక లనఁగఁ
గొప్పు తుఱు మన వేనలి క్రొవ్వెద యనఁ
గేశధమిల్లములు మించుఁ గీలుగంటు
క్రొమ్ముడి యనంగఁ గేశబంధమ్మగు (భవ) (16)

టీ. నెఱులు,కురులు, వెండ్రుకలు, నెఱకలు - ఈ నాలుగును కేశముల నామములు. కొప్పు, తుఱుము, వేనలి, క్రొవ్వెద (క్రొత్త+వెద) - ఈ నాలుగును స్త్రీల కొప్పునకు పేర్లు, కీలుగంటు, క్రొమ్ముడి (క్రొత్త+ ముడి) - ఈ రెండునును వెండ్రుకలముడికి పేర్లు.

తే. నొసలు నెన్నొసల్ నుదురు నెన్నుదు రనంగఁ
దనరు ఫాలంబు చూడ్కి చూపనఁగ నొప్పు
నాహ్వయము లీక్షణమునకు నక్షికాఖ్య
లలరుఁ గన్ గను కన్ను నా ( నభ్రకేశ) (17)

టీ. నొసలు నెన్నొసలు, నుదురు, నెన్నుదురు - ఇవి నాలుగును ఫాలభాగమునకు పేర్లు. చూడికి (చూడ్కి) చూపు - ఈ రెండును చూచుటకు పేర్లు. కన్ కను కన్ను - ఈ మూడును నేత్రమునకు పేర్లు.

క. వీను లనఁ జెవులనంగా
జానుగు లన నాహ్వయములు శ్రవణంబులకున్
గౌ నన నడు మనఁగ నభి
ధానము లగు మధ్యమునకు (దరుణేందుధరా) (18)

టీ. వీను, చెవి, జానుగు - ఈ మూడును చెవులకు నామములు. కౌను, నడుము - ఈ రెండును నడుమునకు పేర్లు

తే. అక్కు ఱొ మ్మెద బోర నా నలరు వక్ష
మాస్యమున కొప్పుచుండు నాఖ్యలు మొగంబు
మోర మో మనఁ బేళ్ళొప్పు నూరువునకుఁ
బెందొడ యనంగఁ గుఱువు నా (నందివాహ) (19)

టీ. అక్కు, ఱొమ్ము, ఎద, బోర - ఈ నాలుగును వక్షస్థలంబునకు పేర్లు. మొగంబు, మోర, మోము - ఈ మూడును ముఖమునకు పేర్లు. పెందొడ, కుఱువు - ఈ రెండును ఊరువుకు నామములు.

తే. వదనగుగ యొప్పు నోరు నావాయి యనఁగఁ
బల్లు పలు నాఁగ దంతంబు పేళ్లు వెలయుఁ
బెదవి వాతెఱ మోవి యన్పేళ్లఁ దనరు
చుండు నోష్ఠంబు (శీతాంశుఖండమౌళి) (20)

టీ నోరు, వాయి - ఈ రెండును నోటిరంధ్రమునకు పేర్లు. పల్లు, పలు _ రెండును దంతనామములు. పెదవి, వాతెఱ, మోవి - ఈ మూడును ఓష్ఠమునకు నామములు.

క. కయి యనఁ గైనాఁ గే లనఁ
జెయి యనఁ జై నాఁగఁ జెయ్యి చే వాహస్త
హ్వయము లగు (నన్నపూర్ణా
ప్రియవల్లభ కాశికాపురీవరనిలయా) (21)

టీ. కయి, కై, కేలు, చెయి, చై, చెయ్యి, చే - ఈ ఏడును కస్తములు.

క. ఎద యన డెందం బనఁగ
మది యనఁగా నెడఁ దనంగ మఱి యుల్లము నా
హృదయమునకు నివి యెసఁగును
విదితంబుగ నాహ్వయములు (విశ్వాధిపతీ) (22)

టీ. ఎద, డెందము, మది, ఎడద (ఎడ) ఉల్లము - ఈ ఐదును మనస్సునకు పేర్లు.

క. లోఁజె య్యన నఱచె య్యనఁ
గాఁ జెల్లును బేళ్లు రెండు కరతలములకున్
మీఁజె య్యన బెడచెయ్యి యు
నాఁ జనుఁ గరచరమభాగనామములు (శివా) (23)

టీ. లోఁజెయ్యి=చేతి యొక్క లోపలి ణాగము, అఱజెయ్యి = లోపలి చెయ్యి - ఈ రెండును అఱచేతికి పేర్లు. మీఁజెయ్యి - చేతియొక్క మీది భాగము, పెడచెయ్యి = చేతికి వెనుకటి భాగము - ఈ రెండును హస్తము యొక్క వెనుకటి భాగమునకు పేర్లు.

ఆ. పొట్ట డొక్క కడుపు బొజ్జ బొఱ్ఱ యనంగ
నొప్పుచుండు నాఖ్య లుదరమునకు
నాభిబీలమునకును నామధేయము లగు
బొడ్డు నాఁగ మఱియుఁ బొక్కి లనఁగఁ (24)

టీ. పొట్ట, డొక్క, కడుపు, బొజ్జ, బొఱ్ఱ - ఈ ఐదును ఉదరమునకు పేర్లు. బొడ్డు, పొక్కిలి - ఈ రెండును నాభికి పేర్లు.

తే. వెన్ననంగను వీఁపు నా వెనుకమేను
నాఁగఁ జరమాంగమున కొప్పు నామములుగఁ
బుఱ్ఱె తలపాల నాఁ బున్క పుఱియ నాఁగ
ఫాలమున కాఖ్య లై యొప్పు (ఫాలనేత్ర) (25)

టీ. వెన్ను, వీపు, వెనుకమేను = శరీరము యొక్క వెనుకటి భాగము - ఈ మూడును వీపుకు పేర్లు. పుఱ్ఱె, తలపాల, పునుక, పుఱియ - ఈ నాల్గును కపాలమునకు పేర్లు.

క. అడు గంజ హజ్జ యనఁగఁ
బుడమిఁ బదంబునకు నామములు విలసిల్లున్
మెడ కుత్తు కఱ్ఱు గొం తన
నడారు గళంబునకుఁ బే(ళ్లనంగధ్వంసీ) (26)

టీ. అడుగు, అంజ, హజ్జ - ఈ మూడును పాదమునకు పేర్లు. మెడ, కుత్తుక, అఱ్ఱు, గొంతు - ఈ నాలుగును గొంతునకు పేర్లు.

ఆ. బువ్వ వంటకంబు బోనంబు మెతుకు కూ
డోగిరము పసాద మోరె మనఁగ
నన్న మొప్పుఁ జేల మలరుఁ బుట్తంబు దు
వ్వలువ చీర కోక వలువ యనఁగ (27)

టీ. బువ్వ, వంటకము, బోనము, మెతుకు, కూడు, ఓగిరము, పసాదము, ఓరెము - ఈ ఎనిమిది అన్నమునకు నామములు. పుట్టము, దువ్వలువ, చీర (చీరె), కోక, వలువ - ఈ నాలుగును వస్త్రమునకు నామములు.

తే. మెసవె నారోగిణమొనర్చె మెక్కెఁ దినియెఁ
గుడిచె నారగించెను, బసాపడియె నమలె
సాపడె ననంగ నొప్పు భోజనము సేసె
ననుటకివి యాఖ్యలై (యీశయభ్రకేశ) (28)

టీ. మెసవెను (మెసగెను) అరోగిణమొనర్చెను, మెక్కెను, తినియెను, కుడిచెను, ఆరగించెను, పసాపడియె, నమలెను, సాపడెను, - ఈ తొమ్మిదియు భోజనము చేసెననుటకు పేర్లు.

క. నాన యన సిగ్గు సిబ్బితి
నా నివి వ్రీడాపదంబు నామంబు లగుం
బానము సేయుట పేళ్లగు
నానుట త్రాపుటనఁ ద్రాగుటనఁ గ్రోలుటనన్ (29)

టీ. నాన, సిగ్గు, సిబ్బితి - ఈ మూడును లజ్జకు పేర్లు. ఆనుట, త్రాగుట, త్రాపుట, క్రోలుట - ఈ నాలుగును మద్యాది ద్రవ్యముల బానము సేయుటకు పేర్లు.

ఆ. తళియ పళ్లెరంబు తెలె హరివాణంబు
తట్టి కంచ మనఁగ దనరుఁ బాత్ర
చెల్లుఁ జషకమునకు బేళ్లు డబ్బుర కోర
గిన్నె యనఁగ (రజితగిరి నివాస) (30)

టీ. తళియ, పళ్ళెరము, తెలె, హరివాణము, తట్టి, కంచము, - ఈ ఆరును భోజనపాత్రమునకు పేర్లు. డబ్బుర, కోర, గిన్నె - ఈ మూడును పానపాత్రమునకు పేర్లు.

తే. నతికిఁ బేళ్లొప్పు జోత దండము జొహారు
మ్రొక్కు జేజే యనంగఁ గేల్ మొగిచెఁ గొలిచె
నెఱఁగెఁ జేమోడ్చె నన నమస్కృతి యొనర్చె
ననుట కివి యాఖ్యలగు (నీశ యభ్రకేశ) (31)

టీ. జోత, దండము, జొహారు, మ్రొక్కు, జేజే - ఈ అయిదును నమస్కారమునకు పేర్లు. కేల్మొగిచెన్ = చేతులు జోడించెను, కొలిచెను, ఎఱఁగెన్ (ఎరఁగెన్) చేమోడ్చెను = చేతులు జోడించెను - ఈ నాలుగును నమస్కారము చేసెననుటకు పేర్లు.

తే. ఒప్పు శయనించుటకును బన్నుండెఁ బండెఁ
బవ్వడించెఁ బరుండెను బవ్వళించె
నత్తమిల్లె నన న్మఱి మెత్త సెజ్జ
పఱపు పాన్పనఁ తగు శయ్య (ఫాలనేత్ర) (32)

టీ. పన్నుండెను, పండెను, పవ్వడించెను, పరుండెను, పవ్వళించెను, అత్తమిల్లెను - ఈ తొమ్మిదియు శయనించెననుటకు పేర్లు. మెత్త, సెజ్జ (శయ్య - వికృ సెజ్జ)పఱపు, పాన్పు - ఈ నాలుగును శయ్యకు పేర్లు.

తే. ఒప్పు ధ్వనిపేళ్లు రొదయన నులిపు నాఁగ
సద్దనంగను గూఁత నాఁ జప్పు డనఁగఁ
నలుకు డన రోదనము సేసె ననుట కాఖ్య
లెసఁగు నఱచెను వాపోయె నేడ్చె ననఁగ (33)

టీ. రొద, ఉలిపు, సద్దు (శబ్దశబ్ద వికృతి) కూత, చప్పుడు, అలుకుడు - ఈ ఆరును శబ్దమునకు పేర్లు. అఱచెను, వాపోయెను, ఏడ్చెను - ఈ మూడును రోదనము చేసెననుటకు పేర్లు.

క. అగుఁ బేళ్లు నీరువ ట్టన
దగ దప్పిము దూప యనఁగ దాహంబునకున్
నగవు నగు నవ్వు నవు నా
నగు నాఖ్యలు హాసమునకు (నగజాధీశా) (34)

టీ. నీరువట్టు, దగ, దప్పి, దూప - ఈ నాలుగును దాహమునకు పేర్లు. నగవు, నగు, నవ్వు నవు - ఈ నాలుగును హాసమునకు పేర్లు.

క. చాగము నాఁ బుడు కనఁగా
నీగి యనఁగ నిడుట యనఁగ నీవి యనంగాఁ
దేగము నాఁ బెట్టుడు నాఁ
ద్యాగమునకు నాఖ్య లగుచు ధరఁబరఁగు (శివ) (35)

టీ. చాగము, పుడుకు, ఈగి, ఇడుట, ఈవి, తేగము (త్యాగ శబ్దభవము) పెట్టుడు - ఈ ఏడును దానమునకు పేర్లు.

ఆ. ఎలసె బెరసె హత్తె నెనసె నదికెఁ జెందె
బొందె దొరసెఁ గూడె నొందె చెనకె
ననఁగ సక్తమయ్యె ననుటకు నివి యాఖ్య
లగు (గిరీశ యీశ యభ్రకేశ) (36)

టీ. ఎలసెన్, బెరసెన్, హత్తెన్, ఎనసెన్, అదికెన్, చెందెన్, పొందెన్, దొరసెన్, కూడెన్ ఒందెన్, చెనకెన్ - ఈ పదకొండును ను కలిసి కొనెననుటకు పేర్లు.

( సశేషమ్ )

జైహింద్.

Print this post