పద్య రచనకుపయోగించు ప్రాసలు

"ఛందో బద్ధ పద్య రచనకు ఉపకరించు ప్రాసలు
ఇంత వరకు మనం పద్యములలో ప్రయోగింప దగిన యతులను గూర్చి తెలుసుకొన్నాం కదా! ఇప్పుడు ప్రాసలను గూర్చి తెలుసుకొనే ప్రయత్నం చేద్దామా మరి?

అసలు ప్రాస అంటే ఏమిటి ?
పద్య పాదమునందలి ప్రథమాక్షరాన్ని యతి అంటారని ముందుగా తెలుసుకొన్నాం కదా! రెండవ అక్షరాన్ని ప్రాస అంటారు. పద్యంలో మొదటి పాదంలో యే అక్షరం రెండవాక్షరంగా ప్రాస స్ఠానంలో ఉంచారో ఆ పద్యంలోని మిగిలిన అన్ని పాదాలలోనూ అదే అక్షరం ప్రయోగించాలి.
ప్రాసాక్షరంలో అచ్ సామ్యమక్కరలేదు.
ప్రాస పూర్వాక్షరం గురువైతే గురువు, లఘువైతే లఘువు అన్ని పాదాల లోను ఉండాలి.
ఇక ప్రాసలను గూర్చి తెలుసుకొందాం.

1) అర్థ బిందు సమప్రాస:-
ప్రాసాక్షరానికి ముందు అర సున్న అన్ని పాదాలలో నుంచుట. " వీఁక - తాఁకి "

2) పూర్ణ బిందు సమప్రాస :-
మొదటి పాదంలో ప్రాసాక్షరం పూర్ణ బిందు పూర్వక మైనట్లైతే ఆ పద్యంలోని మిగిలిన అన్ని పాదాలలోను ప్రాసాక్షరం బిందు పూర్వకమే అవాలి. " పొందు - బృంద "

3)ఖండాఖండ ప్రాస:-
అర సున్న కలిగి యున్న ప్రాసాక్షరంతో అరసున్న లేని ప్రాసాక్షరాన్ని ఆ పద్యంలో ప్రాసగా ప్రయోగించ వచ్చును."బో( టి - పాట "

4) సమ్యుక్తాక్షర ప్రాస:-
ఏ సమ్యుక్త హల్లు ప్రాస స్థానంలో ఉంటుందో అదే సమ్యుక్త హల్లు ఆ పద్యంలోని మిగిలిన అన్ని పాదాలలోను ప్రయోగించాలి. " అక్ష - కుక్షి "

5) సమ్యుతాసమ్యుత ప్రాస :-
రేఫ యుత సమ్యుక్తాక్షరముతో రేఫ రహితమైన అదే అక్షరమునకు ప్రాస చెల్లును. " శ్రీకర - ఈ క్రియ "

6) లఘు ద్విత్వ ప్రాస :-
సమ్యుక్త పూర్వాక్షరము లఘువయితే మిగిలిన అన్ని పాదాలలోనూ అటులనే రావాలి. "విద్రుచు - అద్రువ"

7)వికల్ప ప్రాస :-
అనునాసిక వికల్ప సంధ్యక్షరములకు ప్రాస. " దిఙ్మహిత - యుగ్మ "

8) ఉభయ ప్రాస :-
" న - ణ " లకు,
" స - ష " లకు, ప్రాస. " ప్రాణ - దాన " "వసుధ - విషమ "

9) అను నాసిక ప్రాస:-
భ/ క్తిమ్ముర < భ/ క్తిన్ + ముర = భ/ క్తిం ముర > తో - తమ్ములు. కు ప్రాస.

10) ప్రాస మైత్రి ప్రాస :-
" మ్మ - ం బ " లకు ప్రాస చెల్లును.

11) ప్రాస వైరము :-
" ర - ఱ ' లకు ప్రాస పనికి రాదు.

12) స్వ వర్గజ ప్రాస :-
" థ - ధ " లకు,ప్రాస చెల్లును.
" ద - ధ " లకు ప్రాస చెల్లును.

13) ఋ ప్రాస :-
" ఋ - ర " లకు ప్రాస చెల్లును. ఉ:- " ఆఋషి - చీరలు "

14) లఘు యకార ప్రాస :-
" ఆయజు < ఆ + అజు > - శాయికి "

15) అ భేద ప్రాస :-
" ల -ళ " లకు ప్రాసచెల్లును.
" ల - డ " లకు ప్రాస.చెల్లును.

16) సంధి గత ప్రాస :-
వ/ చ్చెంగుంతి < వ/ చ్చెన్ + కుంతి > - సింగము.
మొదలగునవి.

తెలుసుకొన్నాం కదా ! ఇంకెందుకు ఆలస్యం? పద్యాలు వ్రాసే ప్రయత్నం చెద్దామా మరి ?

జైహింద్.

Print this post