జైశ్రీరామ్
॥ చాణక్యనీతి ॥
ప్రణమ్య శిరసా విష్ణుం త్రైలోక్యాధిపతిం ప్రభుమ్ ।
నానాశాస్త్రోద్ధృతం వక్ష్యే రాజనీతిసముచ్చయమ్ ॥ ౦౧-౦౧
అధీత్యేదం యథాశాస్త్రం నరో జానాతి సత్తమః ।
ధర్మోపదేశవిఖ్యాతం కార్యాకార్యం శుభాశుభమ్ ॥ ౦౧-౦౨
తదహం సమ్ప్రవక్ష్యామి లోకానాం హితకామ్యయా ।
యేన విజ్ఞాతమాత్రేణ సర్వజ్ఞాఅత్వం ప్రపద్యతే ॥ ౦౧-౦౩
మూర్ఖశిష్యోపదేశేన దుష్టస్త్రీభరణేన చ ।
దుఃఖితైః సమ్ప్రయోగేణ పణ్డితోzప్యవసీదతి ॥ ౦౧-౦౪
దుష్టా భార్యా శఠం మిత్రం భృత్యశ్చోత్తరదాయకః ।
ససర్పే చ గృహే వాసో మృత్యురేవ న సంశయః ॥ ౦౧-౦౫
ఆపదర్థే ధనం రక్షేద్దారాన్ రక్షేద్ధనైరపి ।
ఆత్మానం సతతం రక్షేద్దారైరపి ధనైరపి ॥ ౦౧-౦౬
ఆపదర్థే ధనం రక్షేచ్ఛ్రీమతాం కుత ఆపదః ।
కదాచిచ్చలతే లక్ష్మీః సఞ్చితోzపి వినశ్యతి ॥ ౦౧-౦౭
యస్మిన్దేశే న సమ్మానో న వృత్తిర్న చ బాన్ధవాః ।
న చ విద్యాగమోzప్యస్తి వాసం తత్ర న కారయేత్ ॥ ౦౧-౦౮
ధనికః శ్రోత్రియో రాజా నదీ వైద్యస్తు పఞ్చమః ।
పఞ్చ యత్ర న విద్యన్తే న తత్ర దివసం వసేత్ ॥ ౦౧-౦౯
లోకయాత్రా భయం లజ్జా దాక్షిణ్యం త్యాగశీలతా ।
పఞ్చ యత్ర న విద్యన్తే న కుర్యాత్తత్ర సంస్థితిమ్ ॥ ౦౧-౧౦
జానీయాత్ప్రేషణే భృత్యాన్బాన్ధవాన్ వ్యసనాగమే ।
మిత్రం చాపత్తికాలేషు భార్యాం చ విభవక్షయే ॥ ౦౧-౧౧
ఆతురే వ్యసనే ప్రాప్తే దుర్భిక్షే శత్రుసఙ్కటే ।
రాజద్వారే శ్మశానే చ యస్తిష్ఠతి స బాన్ధవః ॥ ౦౧-౧౨
యో ధ్రువాణి పరిత్యజ్య అధ్రువం పరిషేవతే ।
ధ్రువాణి తస్య నశ్యన్తి చాధ్రువం నష్టమేవ హి ॥ ౦౧-౧౩
వరయేత్కులజాం ప్రాజ్ఞో విరూపామపి కన్యకామ్ ।
రూపశీలాం న నీచస్య వివాహః సదృశే కులే ॥ ౦౧-౧౪
నదీనాం శస్త్రపాణీనాంనఖీనాం శృఙ్గిణాం తథా ।
విశ్వాసో నైవ కర్తవ్యః స్త్రీషు రాజకులేషు చ ॥ ౦౧-౧౫
విషాదప్యమృతం గ్రాహ్యమమేధ్యాదపి కాఞ్చనమ్ ।
అమిత్రాదపి సద్వృత్తం బాలాదపి సుభాషితమ్ ॥ ౦౧-౧౬
స్త్రీణాం ద్విగుణ ఆహారో లజ్జా చాపి చతుర్గుణా ।
సాహసం షడ్గుణం చైవ కామశ్చాష్టగుణః స్మృతః ॥ ౦౧-౧౭
అనృతం సాహసం మాయా మూర్ఖత్వమతిలోభితా ।
అశౌచత్వం నిర్దయత్వం స్త్రీణాం దోషాః స్వభావజాః ॥ ౦౨-౦౧
భోజ్యం భోజనశక్తిశ్చ రతిశక్తిర్వరాఙ్గనా ।
విభవో దానశక్తిశ్చ నాల్పస్య తపసః ఫలమ్ ॥ ౦౨-౦౨
యస్య పుత్రో వశీభూతో భార్యా ఛన్దానుగామినీ ।
విభవే యశ్చ సన్తుష్టస్తస్య స్వర్గ ఇహైవ హి ॥ ౦౨-౦౩
తే పుత్రా యే పితుర్భక్తాః స పితా యస్తు పోషకః ।
తన్మిత్రం యత్ర విశ్వాసః సా భార్యా యత్ర నిర్వృతిః ॥ ౦౨-౦౪
పరోక్షే కార్యహన్తారం ప్రత్యక్షే ప్రియవాదినమ్ ।
వర్జయేత్తాదృశం మిత్రం విషకుమ్భం పయోముఖమ్ ॥ ౦౨-౦౫
న విశ్వసేత్కుమిత్రే చ మిత్రే చాపి న విశ్వసేత్ ।
కదాచిత్కుపితం మిత్రం సర్వం గుహ్యం ప్రకాశయేత్ ॥ ౦౨-౦౬
మనసా చిన్తితం కార్యం వాచా నైవ ప్రకాశయేత్ ।
మన్త్రేణ రక్షయేద్గూఢం కార్యే చాపి నియోజయేత్ ॥ ౦౨-౦౭
కష్టం చ ఖలు మూర్ఖత్వం కష్టం చ ఖలు యౌవనమ్ ।
కష్టాత్కష్టతరం చైవ పరగేహనివాసనమ్ ॥ ౦౨-౦౮
శైలే శైలే చ మాణిక్యం మౌక్తికం న గజే గజే ।
సాధవో న హి సర్వత్ర చన్దనం న వనే వనే ॥ ౦౨-౦౯
పుత్రాశ్చ వివిధైః శీలైర్నియోజ్యాః సతతం బుధైః ।
నీతిజ్ఞాః శీలసమ్పన్నా భవన్తి కులపూజితాః ॥ ౦౨-౧౦
మాతా శత్రుః పితా వైరీ యాభ్యాం బాలా న పాఠితాః ।
సభామధ్యే న శోభన్తే హంసమధ్యే బకో యథా ॥ ౦౨-౧౧
లాలనాద్బహవో దోషాస్తాడనే బహవో గుణాః ।
తస్మాత్పుత్రం చ శిష్యం చ తాడయేన్న తు లాలయేత్ ॥ ౦౨-౧౨
శ్లోకేన వా తదర్ధేన తదర్ధార్ధాక్షరేణ వా ।
అబన్ధ్యం దివసం కుర్యాద్దానాధ్యయనకర్మభిః ॥ ౦౨-౧౩
కాన్తావియోగః స్వజనాపమానం ఋణస్య శేషం కునృపస్య సేవా ।
దారిద్ర్యభావాద్విముఖం చ మిత్రం వినాగ్నినా పఞ్చ దహన్తి కాయమ్ ॥ ౦౨-౧౪
నదీతీరే చ యే వృక్షాః పరగేహేషు కామినీ ।
మన్త్రహీనాశ్చ రాజానః శీఘ్రం నశ్యన్త్యసంశయమ్ ॥ ౦౨-౧౫
బలం విద్యా చ విప్రాణాం రాజ్ఞాం సైన్యం బలం తథా ।
బలం విత్తం చ వైశ్యానాం శూద్రాణాం పారిచర్యకమ్ ॥ ౦౨-౧౬
నిర్ధనం పురుషం వేశ్యా ప్రజా భగ్నం నృపం త్యజేత్ ।
ఖగా వీతఫలం వృక్షం భుక్త్వా చాభ్యాగతో గృహమ్ ॥ ౦౨-౧౭
గృహీత్వా దక్షిణాం విప్రాస్త్యజన్తి యజమానకమ్ ।
ప్రాప్తవిద్యా గురుం శిష్యా దగ్ధారణ్యం మృగాస్తథా ॥ ౦౨-౧౮
దురాచారీ దురాదృష్టిర్దురావాసీ చ దుర్జనః ।
యన్మైత్రీ క్రియతే పుమ్భిర్నరః శీఘ్రం వినశ్యతి ॥ ౦౨-౧౯
సమానే శోభతే ప్రీతిః రాజ్ఞి సేవా చ శోభతే ।
వాణిజ్యం వ్యవహారేషు దివ్యా స్త్రీ శోభతే గృహే ॥ ౦౨-౨౦
కస్య దోషః కులే నాస్తి వ్యాధినా కో న పీడితః ।
వ్యసనం కేన న ప్రాప్తం కస్య సౌఖ్యం నిరన్తరమ్ ॥ ౦౩-౦౧
ఆచారః కులమాఖ్యాతి దేశమాఖ్యాతి భాషణమ్ ।
సమ్భ్రమః స్నేహమాఖ్యాతి వపురాఖ్యాతి భోజనమ్ ॥ ౦౩-౦౨
సుకులే యోజయేత్కన్యాం పుత్రం విద్యాసు యోజయేత్ ।
వ్యసనే యోజయేచ్ఛత్రుం మిత్రం ధర్మేణ యోజయేత్ ॥ ౦౩-౦౩
దుర్జనస్య చ సర్పస్య వరం సర్పో న దుర్జనః ।
సర్పో దంశతి కాలే తు దుర్జనస్తు పదే పదే ॥ ౦౩-౦౪
ఏతదర్థే కులీనానాం నృపాః కుర్వన్తి సఙ్గ్రహమ్ ।
ఆదిమధ్యావసానేషు న తే గచ్ఛన్తి విక్రియామ్ ॥ ౦౩-౦౫
ప్రలయే భిన్నమర్యాదా భవన్తి కిల సాగరాః ।
సాగరా భేదమిచ్ఛన్తి ప్రలయేzపి న సాధవః ॥ ౦౩-౦౬
మూర్ఖస్తు ప్రహర్తవ్యః ప్రత్యక్షో ద్విపదః పశుః ।
భిద్యతే వాక్య-శల్యేన అదృశం కణ్టకం యథా ॥ ౦౩-౦౭
రూపయౌవనసమ్పన్నా విశాలకులసమ్భవాః ।
విద్యాహీనా న శోభన్తే నిర్గన్ధాః కింశుకా యథా ॥ ౦౩-౦౮
కోకిలానాం స్వరో రూపం స్త్రీణాం రూపం పతివ్రతమ్ ।
విద్యా రూపం కురూపాణాం క్షమా రూపం తపస్వినామ్ ॥ ౦౩-౦౯
త్యజేదేకం కులస్యార్థే గ్రామస్యార్థే కులం త్యజేత్ ।
గ్రామం జనపదస్యార్థే ఆత్మార్థే పృథివీం త్యజేత్ ॥ ౦౩-౧౦
ఉద్యోగే నాస్తి దారిద్ర్యం జపతో నాస్తి పాతకమ్ ।
మౌనేన కలహో నాస్తి నాస్తి జాగరితే భయమ్ ॥ ౦౩-౧౧
అతిరూపేణ వా సీతా అతిగర్వేణ రావణః ।
అతిదానాద్బలిర్బద్ధో హ్యతిసర్వత్ర వర్జయేత్ ॥ ౦౩-౧౨
కో హి భారః సమర్థానాం కిం దూరం వ్యవసాయినామ్ ।
కో విదేశః సువిద్యానాం కః పరః ప్రియవాదినామ్ ॥ ౦౩-౧౩
ఏకేనాపి సువృక్షేణ పుష్పితేన సుగన్ధినా ।
వాసితం తద్వనం సర్వం సుపుత్రేణ కులం యథా ॥ ౦౩-౧౪
ఏకేన శుష్కవృక్షేణ దహ్యమానేన వహ్నినా ।
దహ్యతే తద్వనం సర్వం కుపుత్రేణ కులం యథా ॥ ౦౩-౧౫
ఏకేనాపి సుపుత్రేణ విద్యాయుక్తేన సాధునా ।
ఆహ్లాదితం కులం సర్వం యథా చన్ద్రేణ శర్వరీ ॥ ౦౩-౧౬
కిం జాతైర్బహుభిః పుత్రైః శోకసన్తాపకారకైః ।
వరమేకః కులాలమ్బీ యత్ర విశ్రామ్యతే కులమ్ ॥ ౦౩-౧౭
లాలయేత్పఞ్చవర్షాణి దశవర్షాణి తాడయేత్ ।
ప్రాప్తే తు షోడశే వర్షే పుత్రే మిత్రవదాచరేత్ ॥ ౦౩-౧౮
ఉపసర్గేzన్యచక్రే చ దుర్భిక్షే చ భయావహే ।
అసాధుజనసమ్పర్కే యః పలాయేత్స జీవతి ॥ ౦౩-౧౯
ధర్మార్థకామమోక్షాణాం యస్యైకోzపి న విద్యతే ।
అజాగలస్తనస్యేవ తస్య జన్మ నిరర్థకమ్ ॥ ౦౩-౨౦
మూర్ఖా యత్ర న పూజ్యన్తే ధాన్యం యత్ర సుసఞ్చితమ్ ।
దామ్పత్యే కలహో నాస్తి తత్ర శ్రీః స్వయమాగతా ॥ ౦౩-౨౧
అయమమృతనిధానం నాయకోzప్యోషధీనాం అమృతమయశరీరః కాన్తియుక్తోzపి చన్ద్రః ।
భవతి విగతరశ్మిర్మణ్డలం ప్రాప్య భానోః పరసదననివిష్టః కో లఘుత్వం న యాతి షర్మ ॥ ౦౩-౩౧
ఆయుః కర్మ చ విత్తం చ విద్యా నిధనమేవ చ ।
పఞ్చైతాని హి సృజ్యన్తే గర్భస్థస్యైవ దేహినః ॥ ౦౪-౦౧
సాధుభ్యస్తే నివర్తన్తే పుత్రమిత్రాణి బాన్ధవాః ।
యే చ తైః సహ గన్తారస్తద్ధర్మాత్సుకృతం కులమ్ ॥ ౦౪-౦౨
దర్శనధ్యానసంస్పర్శైర్మత్సీ కూర్మీ చ పక్షిణీ ।
శిశుం పాలయతే నిత్యం తథా సజ్జన-సఙ్గతిః ॥ ౦౪-౦౩
యావత్స్వస్థో హ్యయం దేహో యావన్మృత్యుశ్చ దూరతః ।
తావదాత్మహితం కుర్యాత్ప్రాణాన్తే కిం కరిష్యతి ॥ ౦౪-౦౪
కామధేనుగుణా విద్యా హ్యకాలే ఫలదాయినీ ।
ప్రవాసే మాతృసదృశీ విద్యా గుప్తం ధనం స్మృతమ్ ॥ ౦౪-౦౫
ఏకోzపి గుణవాన్పుత్రో నిర్గుణేన శతేన కిమ్ ।
ఏకశ్చన్ద్రస్తమో హన్తి న చ తారాః సహస్రశః ॥ ౦౪-౦౬
మూర్ఖశ్చిరాయుర్జాతోzపి తస్మాజ్జాతమృతో వరః ।
మృతః స చాల్పదుఃఖాయ యావజ్జీవం జడో దహేత్ ॥ ౦౪-౦౭
కుగ్రామవాసః కులహీనసేవా కుభోజనం క్రోధముఖీ చ భార్యా ।
పుత్రశ్చ మూర్ఖో విధవా చ కన్యా వినాగ్నినా షట్‍ప్రదహన్తి కాయమ్ ॥ ౦౪-౦౮
కిం తయా క్రియతే ధేన్వా యా న దోగ్ధ్రీ న గర్భిణీ ।
కోzర్థః పుత్రేణ జాతేన యో న విద్వాన్ న భక్తిమాన్ ॥ ౦౪-౦౯
సంసారతాపదగ్ధానాం త్రయో విశ్రాన్తిహేతవః ।
అపత్యం చ కలత్రం చ సతాం సఙ్గతిరేవ చ ॥ ౦౪-౧౦
సకృజ్జల్పన్తి రాజానః సకృజ్జల్పన్తి పణ్డితాః ।
సకృత్కన్యాః ప్రదీయన్తే త్రీణ్యేతాని సకృత్సకృత్ ॥ ౦౪-౧౧
ఏకాకినా తపో ద్వాభ్యాం పఠనం గాయనం త్రిభిః ।
చతుర్భిర్గమనం క్షేత్రం పఞ్చభిర్బహుభీ రణః ॥ ౦౪-౧౨
సా భార్యా యా శుచిర్దక్షా సా భార్యా యా పతివ్రతా ।
సా భార్యా యా పతిప్రీతా సా భార్యా సత్యవాదినీ ॥ ౦౪-౧౩
అపుత్రస్య గృహం శూన్యం దిశః శూన్యాస్త్వబాన్ధవాః ।
మూర్ఖస్య హృదయం శూన్యం సర్వశూన్యా దరిద్రతా ॥ ౦౪-౧౪
అనభ్యాసే విషం శాస్త్రమజీర్ణే భోజనం విషమ్ ।
దరిద్రస్య విషం గోష్ఠీ వృద్ధస్య తరుణీ విషమ్ ॥ ౦౪-౧౫
త్యజేద్ధర్మం దయాహీనం విద్యాహీనం గురుం త్యజేత్ ।
త్యజేత్క్రోధముఖీం భార్యాం నిఃస్నేహాన్బాన్ధవాంస్త్యజేత్ ॥ ౦౪-౧౬
అధ్వా జరా దేహవతాం పర్వతానాం జలం జరా ।
అమైథునం జరా స్త్రీణాం వస్త్రాణామాతపో జరా ॥ ౦౪-౧౭
ఇన్ద్రియాణి చ సంయమ్య బకవత్పణ్డితో నరః ।
దేశకాలబలం జ్ఞాత్వా సర్వకార్యాణి సాధయేత్ షర్మ ॥ ౦౪-౧౭
కః కాలః కాని మిత్రాణి కో దేశః కౌ వ్యయాగమౌ ।
కశ్చాహం కా చ మే శక్తిరితి చిన్త్యం ముహుర్ముహుః ॥ ౦౪-౧౮
అగ్నిర్దేవో ద్విజాతీనాం మునీనాం హృది దైవతమ్ ।
ప్రతిమా స్వల్పబుద్ధీనాం సర్వత్ర సమదర్శినః ॥ ౦౪-౧౯
గురురగ్నిర్ద్విజాతీనాం వర్ణానాం బ్రాహ్మణో గురుః ।
పతిరేవ గురుః స్త్రీణాం సర్వస్యాభ్యాగతో గురుః ॥ ౦౫-౦౧
యథా చతుర్భిః కనకం పరీక్ష్యతే నిఘర్షణచ్ఛేదనతాపతాడనైః ।
తథా చతుర్భిః పురుషః పరీక్ష్యతే త్యాగేన శీలేన గుణేన కర్మణా ॥ ౦౫-౦౨
తావద్భయేషు భేతవ్యం యావద్భయమనాగతమ్ ।
ఆగతం తు భయం వీక్ష్య ప్రహర్తవ్యమశఙ్కయా ॥ ౦౫-౦౩
ఏకోదరసముద్భూతా ఏకనక్షత్రజాతకాః ।
న భవన్తి సమాః శీలే యథా బదరకణ్టకాః ॥ ౦౫-౦౪
అన్యాయార్జితవిత్తపూర్ణముదరం గర్వేణ తుఙ్గం శిరో
రే రే జమ్బుక ముఞ్చ ముఞ్చ సహసా నీచం సునిన్ద్యం వపుః షర్మ ॥ ౦౫-౦౫
నిఃస్పృహో నాధికారీ స్యాన్ నాకామో మణ్డనప్రియః ।
నావిదగ్ధః ప్రియం బ్రూయాత్స్పష్టవక్తా న వఞ్చకః ॥ ౦౫-౦౫
మూర్ఖాణాం పణ్డితా ద్వేష్యా అధనానాం మహాధనాః ।
పరాఙ్గనా కులస్త్రీణాం సుభగానాం చ దుర్భగాః ॥ ౦౫-౦౬
ఆలస్యోపగతా విద్యా పరహస్తగతం ధనమ్ ।
అల్పబీజం హతం క్షేత్రం హతం సైన్యమనాయకమ్ ॥ ౦౫-౦౭
అభ్యాసాద్ధార్యతే విద్యా కులం శీలేన ధార్యతే ।
గుణేన జ్ఞాయతే త్వార్యః కోపో నేత్రేణ గమ్యతే ॥ ౦౫-౦౮
విత్తేన రక్ష్యతే ధర్మో విద్యా యోగేన రక్ష్యతే ।
మృదునా రక్ష్యతే భూపః సత్స్త్రియా రక్ష్యతే గృహమ్ ॥ ౦౫-౦౯
అన్యథా వేదశాస్త్రాణి జ్ఞానపాణ్డిత్యమన్యథా ।
అన్యథా తత్పదం శాన్తం లోకాః క్లిశ్యన్తి చాహ్న్యథా ॥ ౦౫-౧౦
దారిద్ర్యనాశనం దానం శీలం దుర్గతినాశనమ్ ।
అజ్ఞాననాశినీ ప్రజ్ఞా భావనా భయనాశినీ ॥ ౦౫-౧౧
నాస్తి కామసమో వ్యాధిర్నాస్తి మోహసమో రిపుః ।
నాస్తి కోపసమో వహ్నిర్నాస్తి జ్ఞానాత్పరం సుఖమ్ ॥ ౦౫-౧౨
జన్మమృత్యూ హి యాత్యేకో భునక్త్యేకః శుభాశుభమ్ ।
నరకేషు పతత్యేక ఏకో యాతి పరాం గతిమ్ ॥ ౦౫-౧౩
తృణం బ్రహ్మవిదః స్వర్గస్తృణం శూరస్య జీవితమ్ ।
జితాశస్య తృణం నారీ నిఃస్పృహస్య తృణం జగత్ ॥ ౦౫-౧౪
విద్యా మిత్రం ప్రవాసే చ భార్యా మిత్రం గృహేషు చ ।
వ్యాధితస్యౌషధం మిత్రం ధర్మో మిత్రం మృతస్య చ ॥ ౦౫-౧౫
వృథా వృష్టిః సముద్రేషు వృథా తృప్తస్య భోజనమ్ ।
వృథా దానం సమర్థస్య వృథా దీపో దివాపి చ ॥ ౦౫-౧౬
నాస్తి మేఘసమం తోయం నాస్తి చాత్మసమం బలమ్ ।
నాస్తి చక్షుఃసమం తేజో నాస్తి ధాన్యసమం ప్రియమ్ ॥ ౦౫-౧౭
అధనా ధనమిచ్ఛన్తి వాచం చైవ చతుష్పదాః ।
మానవాః స్వర్గమిచ్ఛన్తి మోక్షమిచ్ఛన్తి దేవతాః ॥ ౦౫-౧౮
సత్యేన ధార్యతే పృథ్వీ సత్యేన తపతే రవిః ।
సత్యేన వాతి వాయుశ్చ సర్వం సత్యే ప్రతిష్ఠితమ్ ॥ ౦౫-౧౯
చలా లక్ష్మీశ్చలాః ప్రాణాశ్చలే జీవితమన్దిరే ।
చలాచలే చ సంసారే ధర్మ ఏకో హి నిశ్చలః ॥ ౦౫-౨౦
నరాణాం నాపితో ధూర్తః పక్షిణాం చైవ వాయసః ।
చతుష్పాదం శృగాలస్తు స్త్రీణాం ధూర్తా చ మాలినీ ॥ ౦౫-౨౧
జనితా చోపనేతా చ యస్తు విద్యాం ప్రయచ్ఛతి ।
అన్నదాతా భయత్రాతా పఞ్చైతే పితరః స్మృతాః ॥ ౦౫-౨౨
రాజపత్నీ గురోః పత్నీ మిత్రపత్నీ తథైవ చ ।
పత్నీమాతా స్వమాతా చ పఞ్చైతా మాతరః స్మృతాః ॥ ౦౫-౨౩
శ్రుత్వా ధర్మం విజానాతి శ్రుత్వా త్యజతి దుర్మతిమ్ ।
శ్రుత్వా జ్ఞానమవాప్నోతి శ్రుత్వా మోక్షమవాప్నుయాత్ ॥ ౦౬-౦౧
పక్షిణః కాకశ్చణ్డాలః పశూనాం చైవ కుక్కురః ।
మునీనాం పాపశ్చణ్డాలః సర్వచాణ్డాలనిన్దకః ॥ ౦౬-౦౨
భస్మనా శుద్ధ్యతే కాస్యం తామ్రమమ్లేన శుద్ధ్యతి ।
రజసా శుద్ధ్యతే నారీ నదీ వేగేన శుద్ధ్యతి ॥ ౦౬-౦౩
భ్రమన్సమ్పూజ్యతే రాజా భ్రమన్సమ్పూజ్యతే ద్విజః ।
భ్రమన్సమ్పూజ్యతే యోగీ స్త్రీ భ్రమన్తీ వినశ్యతి ॥ ౦౬-౦౪
యస్యార్థాస్తస్య మిత్రాణి యస్యార్థాస్తస్య బాన్ధవాః ।
యస్యార్థాః స పుమాఁల్లోకే యస్యార్థాః స చ పణ్డితః ॥ ౦౬-౦౫
తాదృశీ జాయతే బుద్ధిర్వ్యవసాయోఽపి తాదృశః ।
సహాయాస్తాదృశా ఏవ యాదృశీ భవితవ్యతా ॥ ౦౬-౦౬
కాలః పచతి భూతాని కాలః సంహరతే ప్రజాః ।
కాలః సుప్తేషు జాగర్తి కాలో హి దురతిక్రమః ॥ ౦౬-౦౭
న పశ్యతి చ జన్మాన్ధః కామాన్ధో నైవ పశ్యతి ।
మదోన్మత్తా న పశ్యన్తి అర్థీ దోషం న పశ్యతి ॥ ౦౬-౦౮
స్వయం కర్మ కరోత్యాత్మా స్వయం తత్ఫలమశ్నుతే ।
స్వయం భ్రమతి సంసారే స్వయం తస్మాద్విముచ్యతే॥ ౦౬-౦౯
రాజా రాష్ట్రకృతం పాపం రాజ్ఞః పాపం పురోహితః ।
భర్తా చ స్త్రీకృతం పాపం శిష్యపాపం గురుస్తథా ॥ ౦౬-౧౦
ఋణకర్తా పితా శత్రుర్మాతా చ వ్యభిచారిణీ ।
భార్యా రూపవతీ శత్రుః పుత్రః శత్రురపణ్డితః ॥ ౦౬-౧౧
లుబ్ధమర్థేన గృహ్ణీయాత్ స్తబ్ధమఞ్జలికర్మణా ।
మూర్ఖం ఛన్దోzనువృత్త్యా చ యథార్థత్వేన పణ్డితమ్ ॥ ౦౬-౧౨
వరం న రాజ్యం న కురాజరాజ్యం వరం న మిత్రం న కుమిత్రమిత్రమ్ ।
వరం న శిష్యో న కుశిష్యశిష్యో వరం న దార న కుదరదారః ॥ ౦౬-౧౩
కురాజరాజ్యేన కుతః ప్రజాసుఖం కుమిత్రమిత్రేణ కుతోzభినిర్వృతిః ।
కుదారదారైశ్చ కుతో గృహే రతిః కుశిష్యశిష్యమధ్యాపయతః కుతో యశః ॥ ౦౬-౧౪
సింహాదేకం బకాదేకం శిక్షేచ్చత్వారి కుక్కుటాత్ ।
వాయసాత్పఞ్చ శిక్షేచ్చ షట్‍శునస్త్రీణి గర్దభాత్ ॥ ౦౬-౧౫
ప్రభూతం కార్యమల్పం వా యన్నరః కర్తుమిచ్ఛతి ।
సర్వారమ్భేణ తత్కార్యం సింహాదేకం ప్రచక్షతే ॥ ౦౬-౧౬
ఇన్ద్రియాణి చ సంయమ్య రాగద్వేషవివర్జితః ।
సమదుఃఖసుఖః శాన్తః తత్త్వజ్ఞః సాధురుచ్యతే ॥ ౦౬-౧౭
ప్రత్యుత్థానం చ యుద్ధం చ సంవిభాగం చ బన్ధుషు ।
స్వయమాక్రమ్య భుక్తం చ శిక్షేచ్చత్వారి కుక్కుటాత్ ॥ ౦౬-౧౮
గూఢమైథునచారిత్వం కాలే కాలే చ సఙ్గ్రహమ్ ।
అప్రమత్తమవిశ్వాసం పఞ్చ శిక్షేచ్చ వాయసాత్ ॥ ౦౬-౧౯
బహ్వాశీ స్వల్పసన్తుష్టః సనిద్రో లఘుచేతనః ।
స్వామిభక్తశ్చ శూరశ్చ షడేతే శ్వానతో గుణాః ॥ ౦౬-౨౦
సుశ్రాన్తోzపి వహేద్భారం శీతోష్ణం న చ పశ్యతి ।
సన్తుష్టశ్చరతే నిత్యం త్రీణి శిక్షేచ్చ గర్దభాత్ ॥ ౦౬-౨౧
య ఏతాన్వింశతిగుణానాచరిష్యతి మానవః ।
కార్యావస్థాసు సర్వాసు అజేయః స భవిష్యతి ॥ ౦౬-౨౨
అర్థనాశం మనస్తాపం గృహే దుశ్చరితాని చ ।
వఞ్చనం చాపమానం చ మతిమాన్న ప్రకాశయేత్ ॥ ౦౭-౦౧
ధనధాన్యప్రయోగేషు విద్యాసఙ్గ్రహణే తథా ।
ఆహారే వ్యవహారే చ త్యక్తలజ్జః సుఖీ భవేత్ ॥ ౦౭-౦౨
సన్తోషామృతతృప్తానాం యత్సుఖం శాన్తిరేవ చ ।
న చ తద్ధనలుబ్ధానామితశ్చేతశ్చ ధావతామ్ ॥ ౦౭-౦౩
సన్తోషస్త్రిషు కర్తవ్యః స్వదారే భోజనే ధనే ।
త్రిషు చైవ న కర్తవ్యోఽధ్యయనే జపదానయోః ॥ ౦౭-౦౪
విప్రయోర్విప్రవహ్న్యోశ్చ దమ్పత్యోః స్వామిభృత్యయోః ।
అన్తరేణ న గన్తవ్యం హలస్య వృషభస్య చ ॥ ౦౭-౦౫
పాదాభ్యాం న స్పృశేదగ్నిం గురుం బ్రాహ్మణమేవ చ ।
నైవ గాం న కుమారీం చ న వృద్ధం న శిశుం తథా ॥ ౦౭-౦౬
శకటం పఞ్చహస్తేన దశహస్తేన వాజినమ్ ।
గజం హస్తసహస్రేణ దేశత్యాగేన దుర్జనమ్ ॥ ౦౭-౦౭
హస్తీ అఙ్కుశమాత్రేణ వాజీ హస్తేన తాడ్యతే ।
శృఙ్గీ లగుడహస్తేన ఖడ్గహస్తేన దుర్జనః ॥ ౦౭-౦౮
తుష్యన్తి భోజనే విప్రా మయూరా ఘనగర్జితే ।
సాధవః పరసమ్పత్తౌ ఖలాః పరవిపత్తిషు ॥ ౦౭-౦౯
అనులోమేన బలినం ప్రతిలోమేన దుర్జనమ్ ।
ఆత్మతుల్యబలం శత్రుం వినయేన బలేన వా ॥ ౦౭-౧౦
బాహువీర్యం బలం రాజ్ఞాం బ్రహ్మణో బ్రహ్మవిద్బలీ ।
రూపయౌవనమాధుర్యం స్త్రీణాం బలమనుత్తమమ్ ॥ ౦౭-౧౧
నాత్యన్తం సరలైర్భావ్యం గత్వా పశ్య వనస్థలీమ్ ।
ఛిద్యన్తే సరలాస్తత్ర కుబ్జాస్తిష్ఠన్తి పాదపాః ॥ ౦౭-౧౨
యత్రోదకం తత్ర వసన్తి హంసా-స్తథైవ శుష్కం పరివర్జయన్తి ।
న హంసతుల్యేన నరేణ భావ్యం పునస్త్యజన్తః పునరాశ్రయన్తే ॥ ౦౭-౧౩
ఉపార్జితానాం విత్తానాం త్యాగ ఏవ హి రక్షణమ్ ।
తడాగోదరసంస్థానాం పరీవాహ ఇవామ్భసామ్ ॥ ౦౭-౧౪
యస్యార్థాస్తస్య మిత్రాణి యస్యార్థాస్తస్య బాన్ధవాః ।
యస్యార్థాః స పుమాఁల్లోకే యస్యార్థాః స చ పణ్డితః ॥ ౦౭-౧౫
స్వర్గస్థితానామిహ జీవలోకే చత్వారి చిహ్నాని వసన్తి దేహే ।
దానప్రసఙ్గో మధురా చ వాణీ దేవార్చనం బ్రాహ్మణతర్పణం చ ॥ ౦౭-౧౬
అత్యన్తకోపః కటుకా చ వాణీ దరిద్రతా చ స్వజనేషు వైరమ్ ।
నీచప్రసఙ్గః కులహీనసేవా చిహ్నాని దేహే నరకస్థితానామ్ ॥ ౦౭-౧౭
గమ్యతే యది మృగేన్ద్రమన్దిరం లభ్యతే కరికపాలమౌక్తికమ్ ।
జమ్బుకాలయగతే చ ప్రాప్యతే వత్సపుచ్ఛఖరచర్మఖణ్డనమ్ ॥ ౦౭-౧౮
శునః పుచ్ఛమివ వ్యర్థం జీవితం విద్యయా వినా ।
న గుహ్యగోపనే శక్తం న చ దంశనివారణే ॥ ౦౭-౧౯
వాచాం శౌచం చ మనసః శౌచమిన్ద్రియనిగ్రహః ।
సర్వభూతదయాశౌచమేతచ్ఛౌచం పరార్థినామ్ ॥ ౦౭-౨౦
పుష్పే గన్ధం తిలే తైలం కాష్ఠేzగ్నిం పయసి ఘృతమ్ ।
ఇక్షౌ గుడం తథా దేహే పశ్యాత్మానం వివేకతః ॥ ౦౭-౨౧
అధమా ధనమిచ్ఛన్తి ధనమానౌ చ మధ్యమాః ।
ఉత్తమా మానమిచ్ఛన్తి మానో హి మహతాం ధనమ్ ॥ ౦౮-౦౧
ఇక్షురాపః పయో మూలం తామ్బూలం ఫలమౌషధమ్ ।
భక్షయిత్వాపి కర్తవ్యాః స్నానదానాదికాః క్రియాః ॥ ౦౮-౦౨
దీపో భక్షయతే ధ్వాన్తం కజ్జలం చ ప్రసూయతే ।
యదన్నం భక్షయతే నిత్యం జాయతే తాదృశీ ప్రజా ॥ ౦౮-౦౩
విత్తం దేహి గుణాన్వితేషు మతిమన్నాన్యత్ర దేహి క్వచిత్
ప్రాప్తం వారినిధేర్జలం ఘనముఖే మాధుర్యయుక్తం సదా ।
జీవాన్స్థావరజఙ్గమాంశ్చ సకలాన్సఞ్జీవ్య భూమణ్డలం
భూయః పశ్య తదేవ కోటిగుణితం గచ్ఛన్తమమ్భోనిధిమ్ ॥ ౦౮-౦౪
చాణ్డాలానాం సహస్రైశ్చ సూరిభిస్తత్త్వదర్శిభిః ।
ఏకో హి యవనః ప్రోక్తో న నీచో యవనాత్పరః ॥ ౦౮-౦౫
తైలాభ్యఙ్గే చితాధూమే మైథునే క్షౌరకర్మణి ।
తావద్భవతి చాణ్డాలో యావత్స్నానం న చాచరేత్ ॥ ౦౮-౦౬
అజీర్ణే భేషజం వారి జీర్ణే వారి బలప్రదమ్ ।
భోజనే చామృతం వారి భోజనాన్తే విషాపహమ్ ॥ ౦౮-౦౭
హతం జ్ఞానం క్రియాహీనం హతశ్చాజ్ఞానతో నరః ।
హతం నిర్ణాయకం సైన్యం స్త్రియో నష్టా హ్యభర్తృకాః ॥ ౦౮-౦౮
వృద్ధకాలే మృతా భార్యా బన్ధుహస్తగతం ధనమ్ ।
భోజనం చ పరాధీనం తిస్రః పుంసాం విడమ్బనాః ॥ ౦౮-౦౯
నాగ్నిహోత్రం వినా వేదా న చ దానం వినా క్రియా ।
న భావేన వినా సిద్ధిస్తస్మాద్భావో హి కారణమ్ ॥ ౦౮-౧౦
న దేవో విద్యతే కాష్ఠే న పాషాణే న మృణ్మయే ।
భావే హి విద్యతే దేవస్తస్మాద్భావో హి కారణమ్ ॥ ౦౮-౧౧
కాష్ఠపాషాణధాతూనాం కృత్వా భావేన సేవనమ్ ।
శ్రద్ధయా చ తథా సిద్ధిస్తస్య విష్ణుప్రసాదతః ॥ ౦౮-౧౨
శాన్తితుల్యం తపో నాస్తి న సన్తోషాత్పరం సుఖమ్ ।
అపత్యం చ కలత్రం చ సతాం సఙ్గతిరేవ చ ॥ ౦౮-౧౪
గుణో భూషయతే రూపం శీలం భూషయతే కులమ్ ।
ప్రాసాదశిఖరస్థోzపి కాకః కిం గరుడాయతే ॥ ౦౮-౧౫
నిర్గుణస్య హతం రూపం దుఃశీలస్య హతం కులమ్ ।
అసిద్ధస్య హతా విద్యా హ్యభోగేన హతం ధనమ్ ॥ ౦౮-౧౬
శుద్ధం భూమిగతం తోయం శుద్ధా నారీ పతివ్రతా ।
శుచిః క్షేమకరో రాజా సన్తోషో బ్రాహ్మణః శుచిః ॥ ౦౮-౧౭
అసన్తుష్టా ద్విజా నష్టాః సన్తుష్టాశ్చ మహీభృతః ।
సలజ్జా గణికా నష్టా నిర్లజ్జాశ్చ కులాఙ్గనా ॥ ౦౮-౧౮
కిం కులేన విశాలేన విద్యాహీనేన దేహినామ్ ।
దుష్కులం చాపి విదుషో దేవైరపి స పూజ్యతే ॥ ౦౮-౧౯
విద్వాన్ప్రశస్యతే లోకే విద్వాన్ సర్వత్ర పూజ్యతే ।
విద్యయా లభతే సర్వం విద్యా సర్వత్ర పూజ్యతే ॥ ౦౮-౨౦
ఋణకర్తా పితా శత్రుర్మాతా చ వ్యభిచారిణీ ।
భార్యా రూపవతీ శత్రుః పుత్రః శత్రురపణ్డితః ॥ ౦౮-౨౧
మాంసభక్ష్యైః సురాపానైర్ముఖైశ్చాక్షరవర్జితైః ।
పశుభిః పురుషాకారైర్భారాక్రాన్తా హి మేదినీ ॥ ౦౮-౨౨
అన్నహీనో దహేద్రాష్ట్రం మన్త్రహీనశ్చ ఋత్విజః ।
యజమానం దానహీనో నాస్తి యజ్ఞసమో రిపుః ॥ ౦౮-౨౩
ముక్తిమిచ్ఛసి చేత్తాత విషయాన్విషవత్త్యజ ।
క్షమార్జవదయాశౌచం సత్యం పీయూషవత్పిబ ॥ ౦౯-౦౧
పరస్పరస్య మర్మాణి యే భాషన్తే నరాధమాః ।
త ఏవ విలయం యాన్తి వల్మీకోదరసర్పవత్ ॥ ౦౯-౦౨
గన్ధః సువర్ణే ఫలమిక్షుదణ్డే నాకరి పుష్పం ఖలు చన్దనస్య ।
విద్వాన్‍ధనాఢ్యశ్చ నృపశ్చిరాయుః ధాతుః పురా కోzపి న బుద్ధిదోzభూత్ ॥ ౦౯-౦౩
సర్వౌషధీనామమృతా ప్రధానా సర్వేషు సౌఖ్యేష్వశనం ప్రధానమ్ ।
సర్వేన్ద్రియాణాం నయనం ప్రధానం సర్వేషు గాత్రేషు శిరః ప్రధానమ్ ॥ ౦౯-౦౪
దూతో న సఞ్చరతి ఖే న చలేచ్చ వార్తా పూర్వం న జల్పితమిదం న చ సఙ్గమోజ్స్తి ।
వ్యోమ్ని స్థితం రవిశాశిగ్రహణం ప్రశస్తం జానాతి యో ద్విజవరః స కథం న విద్వాన్ ॥ ౦౯-౦౫
విద్యార్థీ సేవకః పాన్థః క్షుధార్తో భయకాతరః ।
భాణ్డారీ ప్రతిహారీ చ సప్త సుప్తాన్ప్రబోధయేత్ ॥ ౦౯-౦౬
అహిం నృపం చ శార్దూలం వృద్ధం చ బాలకం తథా ।
పరశ్వానం చ మూర్ఖం చ సప్త సుప్తాన్న బోధయేత్ ॥ ౦౯-౦౭
అర్ధాధీతాశ్చ యైర్వేదాస్తథా శూద్రాన్నభోజనాః ।
తే ద్విజాః కిం కరిñష్యన్తి నిర్విషా ఇవ పన్నగాః ॥ ౦౯-౦౮
యస్మిన్రుష్టే భయం నాస్తి తుష్టే నైవ ధనాగమః ।
నిగ్రహోzనుగ్రహో నాస్తి స రుష్టః కిం కరిష్యతి ॥ ౦౯-౦౯
నిర్విషేణాపి సర్పేణ కర్తవ్యా మహతీ ఫణా ।
విషమస్తు న చాప్యస్తు ఘటాటోపో భయఙ్కరః ॥ ౦౯-౧౦
ప్రాతర్ద్యూతప్రసఙ్గేన మధ్యాహ్నే స్త్రీప్రసఙ్గతః ।
రాత్రౌ చౌరప్రసఙ్గేన కాలో గచ్ఛన్తి ధీమతామ్ ॥ ౦౯-౧౧
స్వహస్తగ్రథితా మాలా స్వహస్తఘృష్టచన్దనమ్ ।
స్వహస్తలిఖితం స్తోత్రం శక్రస్యాపి శ్రియం హరేత్ ॥ ౦౯-౧౨
ఇక్షుదణ్డాస్తిలాః శూద్రాః కాన్తా హేమ చ మేదినీ ।
చన్దనం దధి తామ్బూలం మర్దనం గుణవర్ధనమ్ ॥ ౦౯-౧౩
దహ్యమానాః సుతీవ్రేణ నీచాః పరయశోzగ్నినా
అశక్తాస్తత్పదం గన్తుం తతో నిన్దాం ప్రకుర్వతే ।
దరిద్రతా ధీరతయా విరాజతేకువస్త్రతా శుభ్రతయా విరాజతే
కదన్నతా చోష్ణతయా విరాజతే కురూపతా శీలతయా విరాజతే ॥ ౦౯-౧౪
ధనహీనో న హీనశ్చ ధనికః స సునిశ్చయః ।
విద్యారత్నేన హీనో యః స హీనః సర్వవస్తుషు ॥ ౧౦-౦౧
దృష్టిపూతం న్యసేత్పాదం వస్త్రపూతం పిబేజ్జలమ్ ।
శాస్త్రపూతం వదేద్వాక్యః మనఃపూతం సమాచరేత్ ॥ ౧౦-౦౨
సుఖార్థీ చేత్త్యజేద్విద్యాం విద్యార్థీ చేత్త్యజేత్సుఖమ్ ।
సుఖార్థినః కుతో విద్యా సుఖం విద్యార్థినః కుతః ॥ ౧౦-౦౩
కవయః కిం న పశ్యన్తి కిం న భక్షన్తి వాయసాః ।
మద్యపాః కిం న జల్పన్తి కిం న కుర్వన్తి యోషితః ॥ ౧౦-౦౪
రఙ్కం కరోతి రాజానం రాజానం రఙ్కమేవ చ ।
ధనినం నిర్ధనం చైవ నిర్ధనం ధనినం విధిః ॥ ౧౦-౦౫
లుబ్ధానాం యాచకః శత్రుర్మూర్ఖానాం బోధకో రిపుః ।
జారస్త్రీణాం పతిః శత్రుశ్చౌరాణాం చన్ద్రమా రిపుః ॥ ౧౦-౦౬
యేషాం న విద్యా న తపో న దానం జ్ఞానం న శీలాం న గుణో న ధర్మః ।
తే మర్త్యలోకే భువి భారభూతా మనుష్యరూపేణ మృగాశ్చరన్తి ॥ ౧౦-౦౭
అన్తఃసారవిహీనానాముపదేశో న జాయతే ।
మలయాచలసంసర్గాన్న వేణుశ్చన్దనాయతే ॥ ౧౦-౦౮
యస్య నాస్తి స్వయం ప్రజ్ఞా శాస్త్రం తస్య కరోతి కిమ్ ।
లోచనాభ్యాం విహీనస్య దర్పణః కిం కరిష్యతి ॥ ౧౦-౦౯
దుర్జనం సజ్జనం కర్తుముపాయో నహి భూతలే ।
అపానం శాతధా ధౌతం న శ్రేష్ఠమిన్ద్రియం భవేత్ ॥ ౧౦-౧౦
ఆప్తద్వేషాద్భవేన్మృత్యుః పరద్వేషాద్ధనక్షయః ।
రాజద్వేషాద్భవేన్నాశో బ్రహ్మద్వేషాత్కులక్షయః ॥ ౧౦-౧౧
వరం వనం వ్యాఘ్రగజేన్ద్రసేవితం ద్రుమాలయం పత్రఫలామ్బుసేవనమ్ ।
తృణేషు శయ్యా శతజీర్ణవల్కలం న బన్ధుమధ్యే ధనహీనజీవనమ్ ॥ ౧౦-౧౨
విప్రో వృక్షస్తస్య మూలం చ సన్ధ్యా వేదః శాఖా ధర్మకర్మాణి పత్రమ్ ।
తస్మాన్మూలం యత్నతో రక్షణీయం ఛిన్నే మూలే నైవ శాఖా న పత్రమ్ ॥ ౧౦-౧౩
మాతా చ కమలా దేవీ పితా దేవో జనార్దనః ।
బాన్ధవా విష్ణుభక్తాశ్చ స్వదేశో భువనత్రయమ్ ॥ ౧౦-౧౪
ఏకవృక్షసమారూఢా నానావర్ణా విహఙ్గమాః ।
ప్రభాతే దిక్షు దశసు యాన్తి కా తత్ర వేదనా ॥ ౧౦-౧౫
బుద్ధిర్యస్య బలం తస్య నిర్బుద్ధేశ్చ కుతో బలమ్ ।
వనే సింహో యదోన్మత్తః మశకేన నిపాతితః ॥ ౧౦-౧౬
కా చిన్తా మమ జీవనే యది హరిర్విశ్వమ్భరో గీయతే
నో చేదర్భకజీవనాయ జననీస్తన్యం కథం నిర్మమే ।
ఇత్యాలోచ్య ముహుర్ముహుర్యదుపతే లక్ష్మీపతే కేవలం
త్వత్పాదామ్బుజసేవనేన సతతం కాలో మయా నీయతే ॥ ౧౦-౧౭
గీర్వాణవాణీషు విశిష్టబుద్ధి-స్తథాపి భాషాన్తరలోలుపోఽహమ్ ।
యథా సుధాయామమరేషు సత్యాం స్వర్గాఙ్గనానామధరాసవే రుచిః ॥ ౧౦-౧౮
అన్నాద్దశగుణం పిష్టం పిష్టాద్దశగుణం పయః ।
పయసోzష్టగుణం మాంసాం మాంసాద్దశగుణం ఘృతమ్ ॥ ౧౦-౧౯
శోకేన రోగా వర్ధన్తే పయసా వర్ధతే తనుః ।
ఘృతేన వర్ధతే వీర్యం మాంసాన్మాంసం ప్రవర్ధతే ॥ ౧౦-౨౦
దాతృత్వం ప్రియవక్తృత్వం ధీరత్వముచితజ్ఞతా ।
అభ్యాసేన న లభ్యన్తే చత్వారః సహజా గుణాః ॥ ౧౧-౦౧
ఆత్మవర్గం పరిత్యజ్య పరవర్గం సమాశ్రయేత్ ।
స్వయమేవ లయం యాతి యథా రాజాన్యధర్మతః ॥ ౧౧-౦౨
హస్తీ స్థూలతనుః స చాఙ్కుశవశః కిం హస్తిమాత్రోఽఙ్కుశో
దీపే ప్రజ్వలితే ప్రణశ్యతి తమః కిం దీపమాత్రం తమః ।
వజ్రేణాపి హతాః పతన్తి గిరయః కిం వజ్రమాత్రం నగా-
స్తేజో యస్య విరాజతే స బలవాన్స్థూలేషు కః ప్రత్యయః ॥ ౧౧-౦౩
కలౌ దశసహస్రాణి హరిస్త్యజతి మేదినీమ్ ।
తదర్ధం జాహ్నవీతోయం తదర్ధం గ్రామదేవతాః ॥ ౧౧-౦౪
గృహాసక్తస్య నో విద్యా నో దయా మాంసభోజినః ।
ద్రవ్యలుబ్ధస్య నో సత్యం స్త్రైణస్య న పవిత్రతా ॥ ౧౧-౦౫
న దుర్జనః సాధుదశాముపైతి బహుప్రకారైరపి శిక్ష్యమాణః ।
ఆమూలసిక్తః పయసా ఘృతేన న నిమ్బవృక్షో మధురత్వమేతి ॥ ౧౧-౦౬
అన్తర్గతమలో దుష్టస్తీర్థస్నానశతైరపి ।
న శుధ్యతి యథా భాణ్డం సురాయా దాహితం చ సత్ ॥ ౧౧-౦౭
న వేత్తి యో యస్య గుణప్రకర్షం స తం సదా నిన్దతి నాత్ర చిత్రమ్ ।
యథా కిరాతీ కరికుమ్భలబ్ధాం ముక్తాం పరిత్యజ్య బిభర్తి గుఞ్జామ్ ॥ ౧౧-౦౮
యే తు సంవత్సరం పూర్ణం నిత్యం మౌనేన భుఞ్జతే ।
యుగకోటిసహస్రం తైః స్వర్గలోకే మహీయతే ॥ ౧౧-౦౯
కామక్రోధౌ తథా లోభం స్వాదుశృఙ్గారకౌతుకే ।
అతినిద్రాతిసేవే చ విద్యార్థీ హ్యష్ట వర్జయేత్ ॥ ౧౧-౧౦
అకృష్టఫలమూలాని వనవాసరతిః సదా ।
కురుతేzహరహః శ్రాద్ధమృషిర్విప్రః స ఉచ్యతే ॥ ౧౧-౧౧
ఏకాహారేణ సన్తుష్టః షట్కర్మనిరతః సదా ।
ఋతుకాలాభిగామీ చ స విప్రో ద్విజ ఉచ్యతే ॥ ౧౧-౧౨
లౌకికే కర్మణి రతః పశూనాం పరిపాలకః ।
వాణిజ్యకృషికర్మా యః స విప్రో వైశ్య ఉచ్యతే ॥ ౧౧-౧౩
లాక్షాదితైలనీలీనాం కౌసుమ్భమధుసర్పిషామ్ ।
విక్రేతా మద్యమాంసానాం స విప్రః శూద్ర ఉచ్యతే ॥ ౧౧-౧౪
పరకార్యవిహన్తా చ దామ్భికః స్వార్థసాధకః ।
ఛలీ ద్వేషీ మృదుః క్రూరో విప్రో మార్జార ఉచ్యతే ॥ ౧౧-౧౫
వాపీకూపతడాగానామారామసురవేశ్మనామ్ ।
ఉచ్ఛేదనే నిరాశఙ్కః స విప్రో మ్లేచ్ఛ ఉచ్యతే ॥ ౧౧-౧౬
దేవద్రవ్యం గురుద్రవ్యం పరదారాభిమర్శనమ్ ।
నిర్వాహః సర్వభూతేషు విప్రశ్చాణ్డాల ఉచ్యతే ॥ ౧౧-౧౭
దేయం భోజ్యధనం ధనం సుకృతిభిర్నో సఞ్చయస్తస్య వై
శ్రీకర్ణస్య బలేశ్చ విక్రమపతేరద్యాపి కీర్తిః స్థితా ।
అస్మాకం మధుదానభోగరహితం నాథం చిరాత్సఞ్చితం
నిర్వాణాదితి నైజపాదయుగలం ధర్షన్త్యహో మక్షికాః ॥ ౧౧-౧౮
సానన్దం సదనం సుతాస్తు సుధియః కాన్తా ప్రియాలాపినీ
ఇచ్ఛాపూర్తిధనం స్వయోషితి రతిః స్వాజ్ఞాపరాః సేవకాః ।
ఆతిథ్యం శివపూజనం ప్రతిదినం మిష్టాన్నపానం గృహే
సాధోః సఙ్గముపాసతే చ సతతం ధన్యో గృహస్థాశ్రమః ॥ ౧౨-౦౧
ఆర్తేషు విప్రేషు దయాన్వితశ్చ యచ్ఛ్రద్ధయా స్వల్పముపైతి దానమ్ ।
అనన్తపారముపైతి రాజన్యద్దీయతే తన్న లభేద్ద్విజేభ్యః ॥ ౧౨-౦౨
దాక్షిణ్యం స్వజనే దయా పరజనే శాఠ్యం సదా దుర్జనే
ప్రీతిః సాధుజనే స్మయః ఖలజనే విద్వజ్జనే చార్జవమ్ ।
శౌర్యం శత్రుజనే క్షమా గురుజనే నారీజనే ధూర్తతా
ఇత్థం యే పురుషా కలాసు కుశలాస్తేష్వేవ లోకస్థితిః ॥ ౧౨-౦౩
హస్తౌ దానవివర్జితౌ శ్రుతిపుటౌ సారస్వతద్రోహిణౌ
నేత్రే సాధువిలోకనేన రహితే పాదౌ న తీర్థం గతౌ ।
అన్యాయార్జితవిత్తపూర్ణముదరం గర్వేణ తుఙ్గం శిరో
రే రే జమ్బుక ముఞ్చ ముఞ్చ సహసా నీచం సునిన్ద్యం వపుః ॥ ౧౨-౦౪
యేషాం శ్రీమద్యశోదాసుతపదకమలే నాస్తి భక్తిర్నరాణాం
యేషామాభీరకన్యాప్రియగుణకథనే నానురక్తా రసజ్ఞా ।
యేషాం శ్రీకృష్ణలీలాలలితరసకథాసాదరౌ నైవ కర్ణౌ
ధిక్ తాన్ ధిక్ తాన్ ధిగేతాన్ కథయతి సతతం కీర్తనస్థో మృదఙ్గః ॥ ౧౨-౦౫
పత్రం నైవ యదా కరీలవిటపే దోషో వసన్తస్య కిం
నోలూకోzప్యవలోకతే యది దివా సూర్యస్య కిం దూషణమ్ ।
వర్షా నైవ పతన్తి చాతకముఖే మేఘస్య కిం దూషణం
యత్పూర్వం విధినా లలాటలిఖితం తన్మార్జితుం కః క్షమః ॥ ౧౨-౦౬
సత్సఙ్గాద్భవతి హి సాధునా ఖలానాం
సాధూనాం న హి ఖలసఙ్గతః ఖలత్వమ్ ।
ఆమోదం కుసుమభవం మృదేవ ధత్తే
మృద్గన్ధం నహి కుసుమాని ధారయన్తి ॥ ౧౨-౦౭
సాధూనాం దర్శనం పుణ్యం తీర్థభూతా హి సాధవః ।
కాలేన ఫలతే తీర్థం సద్యః సాధుసమాగమః ॥ ౧౨-౦౮
విప్రాస్మిన్నగరే మహాన్కథయ కస్తాలద్రుమాణాం గణః
కో దాతా రజకో దదాతి వసనం ప్రాతర్గృహీత్వా నిశి ।
కో దక్షః పరవిత్తదారహరణే సర్వోzపి దక్షో జనః
కస్మాజ్జీవసి హే సఖే విషకృమిన్యాయేన జీవామ్యహమ్ ॥ ౧౨-౦౯
న విప్రపాదోదకకర్దమాణి న వేదశాస్త్రధ్వనిగర్జితాని ।
స్వాహాస్వధాకారవివర్జితాని శ్మశానతుల్యాని గృహాణి తాని ॥ ౧౨-౧౦
సత్యం మాతా పితా జ్ఞానం ధర్మో భ్రాతా దయా సఖా ।
శాన్తిః పత్నీ క్షమా పుత్రః షడేతే మమ బాన్ధవాః ॥ ౧౨-౧౧
అనిత్యాని శరీరాణి విభవో నైవ శాశ్వతః ।
నిత్యం సంనిహితో మృత్యుః కర్తవ్యో ధర్మసఙ్గ్రహః ॥ ౧౨-౧౨
నిమన్త్రోత్సవా విప్రా గావో నవతృణోత్సవాః ।
పత్యుత్సాహయుతా భార్యా అహం కృష్ణచరణోత్సవః ॥ ౧౨-౧౩
మాతృవత్పరదారేషు పరద్రవ్యేషు లోష్ట్రవత్ ।
ఆత్మవత్సర్వభూతేషు యః పశ్యతి స పణ్డితః ॥ ౧౨-౧౪
ధర్మే తత్పరతా ముఖే మధురతా దానే సముత్సాహతా
మిత్రేzవఞ్చకతా గురౌ వినయతా చిత్తేఽతిమభీరతా ।
ఆచారే శుచితా గుణే రసికతా శాస్త్రేషు విజ్ఞానతా
రూపే సున్దరతా శివే భజనతా త్వయ్యస్తి భో రాఘవ ॥ ౧౨-౧౫
కాష్ఠం కల్పతరుః సుమేరుచలశ్చిన్తామణిః ప్రస్తరః
సూర్యాస్తీవ్రకరః శశీ క్షయకరః క్షారో హి వారాం నిధిః ।
కామో నష్టతనుర్వలిర్దితిసుతో నిత్యం పశుః కామగౌ-
ర్నైతాంస్తే తులయామి భో రఘుపతే కస్యోపమా దీయతే ॥ ౧౨-౧౬
విద్యా మిత్రం ప్రవాసే చ భార్యా మిత్రం గృహేషు చ ।
వ్యాధితస్యౌషధం మిత్రం ధర్మో మిత్రం మృతస్య చ ॥ ౧౨-౧౭
వినయం రాజపుత్రేభ్యః పణ్డితేభ్యః సుభాషితమ్ ।
అనృతం ద్యూతకారేభ్యః స్త్రీభ్యః శిక్షేత కైతవమ్ ॥ ౧౨-౧౮
అనాలోక్య వ్యయం కర్తా అనాథః కలహప్రియః ।
ఆతురః సర్వక్షేత్రేషు నరః శీఘ్రం వినశ్యతి ॥ ౧౨-౧౯
నాహారం చిన్తయేత్ప్రాజ్ఞో ధర్మమేకం హి చిన్తయేత్ ।
ఆహారో హి మనుష్యాణాం జన్మనా సహ జాయతే ॥ ౧౨-౨౦
ధనధాన్యప్రయోగేషు విద్యాసఙ్గ్రహణే తథా ।
ఆహారే వ్యవహారే చ త్యక్తలజ్జః సుఖీ భవేత్ ॥ ౧౨-౨౧
జలబిన్దునిపాతేన క్రమశః పూర్యతే ఘటః ।
స హేతుః సర్వవిద్యానాం ధర్మస్య చ ధనస్య చ ॥ ౧౨-౨౨
వయసః పరిణామేఽపి యః ఖలః ఖల ఏవ సః ।
సమ్పక్వమపి మాధుర్యం నోపయాతీన్ద్రవారుణమ్ ॥ ౧౨-౨౩
ముహూర్తమపి జీవేచ్చ నరః శుక్లేన కర్మణా ।
న కల్పమపి కష్టేన లోకద్వయవిరోధినా ॥ ౧౩-౦౧
గతే శోకో న కర్తవ్యో భవిష్యం నైవ చిన్తయేత్ ।
వర్తమానేన కాలేన వర్తయన్తి విచక్షణాః ॥ ౧౩-౦౨
స్వభావేన హి తుష్యన్తి దేవాః సత్పురుషాః పితా ।
జ్ఞాతయః స్నానపానాభ్యాం వాక్యదానేన పణ్డితాః ॥ ౧౩-౦౩
ఆయుః కర్మ చ విత్తం చ విద్యా నిధనమేవ చ ।
పఞ్చైతాని హి సృజ్యన్తే గర్భస్థస్యైవ దేహినః ॥ ౧౩-౦౪ (4.1)
అహో బత విచిత్రాణి చరితాని మహాత్మనామ్ ।
లక్ష్మీం తృణాయ మన్యన్తే తద్భారేణ నమన్తి చ ॥ ౧౩-౦౫
యస్య స్నేహో భయం తస్య స్నేహో దుఃఖస్య భాజనమ్ ।
స్నేహమూలాని దుఃఖాని తాని త్యక్త్వా వసేత్ సుఖమ్ ॥ ౧౩-౦౬
అనాగతవిధాతా చ ప్రత్యుత్పన్నమతిస్తథా ।
ద్వావేతౌ సుఖమేధేతే యద్భవిష్యో వినశ్యతి ॥ ౧౩-౦౭
రాజ్ఞి ధర్మిణి ధర్మిష్ఠాః పాపే పాపాః సమే సమాః ।
రాజానమనువర్తన్తే యథా రాజా తథా ప్రజాః ॥ ౧౩-౦౮
జీవన్తం మృతవన్మన్యే దేహినం ధర్మవర్జితమ్ ।
మృతో ధర్మేణ సంయుక్తో దీర్ఘజీవీ న సంశయః ॥ ౧౩-౦౯
ధర్మార్థకామమోక్షాణాం యస్యైకోzపి న విద్యతే ।
అజాగలస్తనస్యేవ తస్య జన్మ నిరర్థకమ్ ॥ ౧౩-౧౦
బన్ధాయ విషయాసఙ్గో ముక్త్యై నిర్విషయం మనః ।
మన ఏవ మనుష్యాణాం కారణం బన్ధమోక్షయోః ॥ ౧౩-౧౨
దేహాభిమానే గలితం జ్ఞానేన పరమాత్మని ।
యత్ర యత్ర మనో యాతి తత్ర తత్ర సమాధయః ॥ ౧౩-౧౩
ఈప్సితం మనసః సర్వం కస్య సమ్పద్యతే సుఖమ్ ।
దైవాయత్తం యతః సర్వం తస్మాత్సన్తోషమాశ్రయేత్ ॥ ౧౩-౧౪
యథా ధేనుసహస్రేషు వత్సో గచ్ఛతి మాతరమ్ ।
తథా యచ్చ కృతం కర్మ కర్తారమనుగచ్ఛతి ॥ ౧౩-౧౫
అనవస్థితకార్యస్య న జనే న వనే సుఖమ్ ।
జనో దహతి సంసర్గాద్వనం సఙ్గవివర్జనాత్ ॥ ౧౩-౧౬
ఖనిత్వా హి ఖనిత్రేణ భూతలే వారి విన్దతి ।
తథా గురుగతాం విద్యాం శుశ్రూషురధిగచ్ఛతి ॥ ౧౩-౧౭
కర్మాయత్తం ఫలం పుంసాం బుద్ధిః కర్మానుసారిణీ ।
తథాపి సుధియశ్చార్యా సువిచార్యైవ కుర్వతే ॥ ౧౩-౧౮
సన్తోషస్త్రిషు కర్తవ్యః స్వదారే భోజనే ధనే ।
త్రిషు చైవ న కర్తవ్యోzధ్యయనే జపదానయోః ॥ ౧౩-౧౯
ఏకాక్షరప్రదాతారం యో గురుం నాభివన్దతే ।
శ్వానయోనిశతం గత్వా చాణ్డాలేష్వభిజాయతే ॥ ౧౩-౨౦
యుగాన్తే ప్రచలేన్మేరుః కల్పాన్తే సప్త సాగరాః ।
సాధవః ప్రతిపన్నార్థాన్న చలన్తి కదాచన ॥ ౧౩-౨౧
పృథివ్యాం త్రీణి రత్నాని జలమన్నం సుభాషితమ్ ।
మూఢైః పాషాణఖణ్డేషు రత్నసఞ్జ్ఞా విధీయతే ॥ ౧౪-౦౧
ఆత్మాపరాధవృక్షస్య ఫలాన్యేతాని దేహినామ్ ।
దారిద్ర్యదుఃఖరోగాణి బన్ధనవ్యసనాని చ ॥ ౧౪-౦౨
పునర్విత్తం పునర్మిత్రం పునర్భార్యా పునర్మహీ ।
ఏతత్సర్వం పునర్లభ్యం న శరీరం పునః పునః ॥ ౧౪-౦౩
బహూనాం చైవ సత్త్వానాం సమవాయో రిపుఞ్జయః ।
వర్షాధారాధరో మేఘస్తృణైరపి నివార్యతే ॥ ౧౪-౦౪
జలే తైలం ఖలే గుహ్యం పాత్రే దానం మనాగపి ।
ప్రాజ్ఞే శాస్త్రం స్వయం యాతి విస్తారం వస్తుశక్తితః ॥ ౧౪-౦౫
ధర్మాఖ్యానే శ్మశానే చ రోగిణాం యా మతిర్భవేత్ ।
సా సర్వదైవ తిష్ఠేచ్చేత్కో న ముచ్యేత బన్ధనాత్ ॥ ౧౪-౦౬
ఉత్పన్నపశ్చాత్తాపస్య బుద్ధిర్భవతి యాదృశీ ।
తాదృశీ యది పూర్వం స్యాత్కస్య న స్యాన్మహోదయః ॥ ౧౪-౦౭
దానే తపసి శౌర్యే వా విజ్ఞానే వినయే నయే ।
విస్మయో నహి కర్తవ్యో బహురత్నా వసున్ధరా ॥ ౧౪-౦౮
దూరస్థోzపి న దూరస్థో యో యస్య మనసి స్థితః ।
యో యస్య హృదయే నాస్తి సమీపస్థోzపి దూరతః ॥ ౧౪-౦౯
యస్మాచ్చ ప్రియమిచ్ఛేత్తు తస్య బ్రూయాత్సదా ప్రియమ్ ।
వ్యాధో మృగవధం కర్తుం గీతం గాయతి సుస్వరమ్ ॥ ౧౪-౧౦
అత్యాసన్నా వినాశాయ దూరస్థా న ఫలప్రదా ।
సేవ్యతాం మధ్యభావేన రాజా వహ్నిర్గురుః స్త్రియః ॥ ౧౪-౧౧
అగ్నిరాపః స్త్రియో మూర్ఖాః సర్పా రాజకులాని చ ।
నిత్యం యత్నేన సేవ్యాని సద్యః ప్రాణహరాణి షట్ ॥ ౧౪-౧౨
స జీవతి గుణా యస్య యస్య ధర్మః స జీవతి ।
గుణధర్మవిహీనస్య జీవితం నిష్ప్రయోజనమ్ ॥ ౧౪-౧౩
యదీచ్ఛసి వశీకర్తుం జగదేకేన కర్మణా ।
పురా పఞ్చదశాస్యేభ్యో గాం చరన్తీ నివారయ ॥ ౧౪-౧౪
ప్రస్తావసదృశం వాక్యం ప్రభావసదృశం ప్రియమ్ ।
ఆత్మశక్తిసమం కోపం యో జానాతి స పణ్డితః ॥ ౧౪-౧౫
ఏక ఏవ పదార్థస్తు త్రిధా భవతి వీక్షితః ।
కుణపం కామినీ మాంసం యోగిభిః కామిభిః శ్వభిః ॥ ౧౪-౧౬
సుసిద్ధమౌషధం ధర్మం గృహచ్ఛిద్రం చ మైథునమ్ ।
కుభుక్తం కుశ్రుతం చైవ మతిమాన్న ప్రకాశయేత్ ॥ ౧౪-౧౭
తావన్మౌనేన నీయన్తే కోకిలైశ్చైవ వాసరాః ।
యావత్సర్వజనానన్దదాయినీ వాక్ప్రవర్తతే ॥ ౧౪-౧౮
ధర్మం ధనం చ ధాన్యం చ గురోర్వచనమౌషధమ్ ।
సుగృహీతం చ కర్తవ్యమన్యథా తు న జీవతి ॥ ౧౪-౧౯
త్యజ దుర్జనసంసర్గం భజ సాధుసమాగమమ్ ।
కురు పుణ్యమహోరాత్రం స్మర నిత్యమనిత్యతః ॥ ౧౪-౨౦
యస్య చిత్తం ద్రవీభూతం కృపయా సర్వజన్తుషు ।
తస్య జ్ఞానేన మోక్షేణ కిం జటాభస్మలేపనైః ॥ ౧౫-౦౧
ఏకమప్యక్షరం యస్తు గురుః శిష్యం ప్రబోధయేత్ ।
పృథివ్యాం నాస్తి తద్ద్రవ్యం యద్దత్త్వా సోzనృణీ భవేత్ ॥ ౧౫-౦౨
ఖలానాం కణ్టకానాం చ ద్వివిధైవ ప్రతిక్రియా ।
ఉపానన్ముఖభఙ్గో వా దూరతో వా విసర్జనమ్ ॥ ౧౫-౦౨
కుచైలినం దన్తమలోపధారిణం బహ్వాశినం నిష్ఠురభాషిణం చ ।
సూర్యోదయే చాస్తమితే శయానం విముఞ్చతి శ్రీర్యది చక్రపాణిః ॥ ౧౫-౦౪
త్యజన్తి మిత్రాణి ధనైర్విహీనం పుత్రాశ్చ దారాశ్చ సుహృజ్జనాశ్చ ।
తమర్థవన్తం పునరాశ్రయన్తిఅర్థో హి లోకే మనుష్యస్య బన్ధుః ॥ ౧౫-౦౫
అన్యాయోపార్జితం ద్రవ్యం దశ వర్షాణి తిష్ఠతి ।
ప్రాప్తే చైకాదశే వర్షే సమూలం తద్వినశ్యతి ॥ ౧౫-౦౬
అయుక్తం స్వామినో యుక్తం యుక్తం నీచస్య దూషణమ్ ।
అమృతం రాహవే మృత్యుర్విషం శఙ్కరభూషణమ్ ॥ ౧౫-౦౭
తద్భోజనం యద్ద్విజభుక్తశేషం తత్సౌహృదం యత్క్రియతే పరస్మిన్ ।
సా ప్రాజ్ఞతా యా న కరోతి పాపం దమ్భం వినా యః క్రియతే స ధర్మః ॥ ౧౫-౦౮
మణిర్లుణ్ఠతి పాదాగ్రే కాచః శిరసి ధార్యతే ।
క్రయవిక్రయవేలాయాం కాచః కాచో మణిర్మణిః ॥ ౧౫-౦౯
అనన్తశాస్త్రం బహులాశ్చ విద్యాః స్వల్పశ్చ కాలో బహువిఘ్నతా చ ।
యత్సారభూతం తదుపాసనీయాం హంసో యథా క్షీరమివామ్బుమధ్యాత్ ॥ ౧౫-౧౦
దూరాగతం పథి శ్రాన్తం వృథా చ గృహమాగతమ్ ।
అనర్చయిత్వా యో భుఙ్క్తే స వై చాణ్డాల ఉచ్యతే ॥ ౧౫-౧౧
పఠన్తి చతురో వేదాన్ధర్మశాస్త్రాణ్యనేకశః ।
ఆత్మానం నైవ జానన్తి దర్వీ పాకరసం యథా ॥ ౧౫-౧౨
ధన్యా ద్విజమయీ నౌకా విపరీతా భవార్ణవే ।
తరన్త్యధోగతాః సర్వే ఉపరిష్ఠాః పతన్త్యధః ॥ ౧౫-౧౩
అయమమృతనిధానం నాయకోzప్యోషధీనామ్
అమృతమయశరీరః కాన్తియుక్తోzపి చన్ద్రః ।
భవతివిగతరశ్మిర్మణ్డలం ప్రాప్య భానోః
పరసదననివిష్టః కో లఘుత్వం న యాతి ॥ ౧౫-౧౪
అలిరయం నలినీదలమధ్యగః కమలినీమకరన్దమదాలసః ।
విధివశాత్పరదేశముపాగతఃకుటజపుష్పరసం బహు మన్యతే ॥ ౧౫-౧౫
పీతః క్రుద్ధేన తాతశ్చరణతలహతో వల్లభో యేన రోషా
దాబాల్యాద్విప్రవర్యైః స్వవదనవివరే ధార్యతే వైరిణీ మే ।
గేహం మే ఛేదయన్తి ప్రతిదివసముమాకాన్తపూజానిమిత్తం
తస్మాత్ఖిన్నా సదాహం ద్విజకులనిలయం నాథ యుక్తం త్యజామి ॥ ౧౫-౧౬
బన్ధనాని ఖలు సన్తి బహూని ప్రేమరజ్జుకృతబన్ధనమన్యత్ ।
దారుభేదనిపుణోzపి షడఙ్ఘ్రి-ర్నిష్క్రియో భవతి పఙ్కజకోశేః ॥ ౧౫-౧౭
పతిర్నజహాతిలీలామ్ ఉఅన్త్రార్పితోమఘుగ్తనిజహాతిచేక్షుః
క్షీణో పినత్యజితశీలగుణాన్కులీనః ॥ ౧౫-౧౮
ఉర్వ్యాం కోzపి మహీధరో లఘుతరో దోర్భ్యాం ధృతో
లీలయా తేన త్వం దివి భూతలే చ సతతం గోవర్ధనో గీయసే ।
త్వాం త్రైలోక్యధరం వహామి కుచయోరగ్రే న తద్గణ్యతే
కిం వా కేశవ భాషణేన బహునా పుణ్యైర్యశో లభ్యతే ॥ ౧౫-౧౯
న ధ్యాతం పదమీశ్వరస్య విధివత్సంసారవిచ్ఛిత్తయే
స్వర్గద్వారకపాటపాటనపటుర్ధర్మోzపి నోపార్జితః ।
నారీపీనపయోధరోరుయుగలా స్వప్నేzపి నాలిఙ్గితం
మాతుః కేవలమేవ యౌవనవనచ్ఛేదే కుఠారా వయమ్ ॥ ౧౬-౦౧
జల్పన్తి సార్ధమన్యేన పశ్యన్త్యన్యం సవిభ్రమాః ।
హృదయే చిన్తయన్త్యన్యం న స్త్రీణామేకతో రతిః ॥ ౧౬-౦౨
యో మోహాన్మన్యతే మూఢో రక్తేయం మయి కామినీ ।
స తస్యా వశగో భూత్వా నృత్యేత్ క్రీడాశకున్తవత్ ॥ ౧౬-౦౩
కోzర్థాన్ప్రాప్య న గర్వితో విషయిణః కస్యాపదోఽస్తం గతాః
స్త్రీభిః కస్య న ఖణ్డితం భువి మనః కో నామ రాజప్రియః ।
కః కాలస్య న గోచరత్వమగమత్ కోzర్థీ గతో గౌరవం
కో వా దుర్జనదుర్గమేషు పతితః క్షేమేణ యాతః పథి ॥ ౧౬-౦౪
న నిర్మితో న చైవ న దృష్టపూర్వోన శ్రూయతే హేమమయః కురఙ్గః ।
తథాzపి తృష్ణా రఘునన్దనస్య వినాశకాలే విపరీతబుద్ధిః ॥ ౧౬-౦౫
గుణైరుత్తమతాం యాతి నోచ్చైరాసనసంస్థితాః ।
ప్రాసాదశిఖరస్థోzపి కాకః కిం గరుడాయతే ॥ ౧౬-౦౬
గుణాః సర్వత్ర పూజ్యన్తే న మహత్యోzపి సమ్పదః ।
పూర్ణేన్దుః కిం తథా వన్ద్యో నిష్కలఙ్కో యథా కృశః ॥ ౧౬-౦౭
పరైరుక్తగుణో యస్తు నిర్గుణోzపి గుణీ భవేత్ ।
ఇన్ద్రోzపి లఘుతాం యాతి స్వయం ప్రఖ్యాపితైర్గుణైః ॥ ౧౬-౦౮
వివేకినమనుప్రాప్తా గుణా యాన్తి మనోజ్ఞతామ్ ।
సుతరాం రత్నమాభాతి చామీకరనియోజితమ్ ॥ ౧౬-౦౯
గుణైః సర్వజ్ఞతుల్యోzపి సీదత్యేకో నిరాశ్రయః ।
అనర్ఘ్యమపి మాణిక్యం హేమాశ్రయమపేక్షతే ॥ ౧౬-౧౦
అతిక్లేశేన యద్ద్రవ్యమతిలోభేన యత్సుఖమ్ ।
శత్రూణాం ప్రణిపాతేన తే హ్యర్థా మా భవన్తు మే ॥ ౧౬-౧౧
కిం తయా క్రియతే లక్ష్మ్యా యా వధూరివ కేవలా ।
యా తు వేశ్యేవ సామాన్యా పథికైరపి భుజ్యతే ॥ ౧౬-౧౨
ధనేషు జీవితవ్యేషు స్త్రీషు చాహారకర్మసు ।
అతృప్తాః ప్రాణినః సర్వే యాతా యాస్యన్తి యాన్తి చ ॥ ౧౬-౧౩
ప్రియవాక్యప్రదానేన సర్వే తుష్యన్తి జన్తవః ।
తస్మాత్తదేవ వక్తవ్యం వచనే కా దరిద్రతా ॥ ౧౬-౧౩
క్షీయన్తే సర్వదానాని యజ్ఞహోమబలిక్రియాః ।
న క్షీయతే పాత్రదానమభయం సర్వదేహినామ్ ॥ ౧౬-౧౪
తృణం లఘు తృణాత్తూలం తూలాదపి చ యాచకః ।
వాయునా కిం న నీతోzసౌ మామయం యాచయిష్యతి ॥ ౧౬-౧౫
వరం ప్రాణపరిత్యాగో మానభఙ్గేన జీవనాత్ ।
ప్రాణత్యాగే క్షణం దుఃఖం మానభఙ్గే దినే దినే ॥ ౧౬-౧౫
సంసారవిషవృక్షస్య ద్వే ఫలేzమృతోపమే ।
సుభాషితం చ సుస్వాదు సఙ్గతిః సజ్జనే జనే ॥ ౧౬-౧౮
జన్మ జన్మ యదభ్యస్తం దానమధ్యయనం తపః ।
తేనైవాభ్యాసయోగేన దేహీ చాభ్యస్యతే పునః ॥ ౧౬-౧౯
పుస్తకస్థా తు యా విద్యా పరహస్తగతం ధనం ।
కార్యకాలే సముత్పన్నే న సా విద్యా న తద్ధనమ్ ॥ ౧౬-౨౦
పుస్తకప్రత్యయాధీతం నాధీతం గురుసన్నిధౌ ।
సభామధ్యే న శోభన్తే జారగర్భా ఇవ స్త్రియః ॥ ౧౭-౦౧
కృతే ప్రతికృతిం కుర్యాద్ధింసనే ప్రతిహింసనమ్ ।
తత్ర దోషో న పతతి దుష్టే దుష్టం సమాచరేత్ ॥ ౧౭-౦౨
యద్దూరం యద్దురారాధ్యం యచ్చ దూరే వ్యవస్థితమ్ ।
తత్సర్వం తపసా సాధ్యం తపో హి దురతిక్రమమ్ ॥ ౧౭-౦౩
లోభశ్చేదగుణేన కిం పిశునతా యద్యస్తి కిం పాతకైః
సత్యం చేత్తపసా చ కిం శుచి మనో యద్యస్తి తీర్థేన కిమ్ ।
సౌజన్యం యది కిం గుణైః సుమహిమా యద్యస్తి కిం మణ్డనైః
సద్విద్యా యది కిం ధనైరపయశో యద్యస్తి కిం మృత్యునా ॥ ౧౭-౦౪
పితా రత్నాకరో యస్య లక్ష్మీర్యస్య సహోదరా ।
శఙ్ఖో భిక్షాటనం కుర్యాన్న దత్తముపతిష్ఠతే ॥ ౧౭-౦౫
అశక్తస్తు భవేత్సాధుర్బ్రహ్మచారీ వా నిర్ధనః ।
వ్యాధితో దేవభక్తశ్చ వృద్ధా నారీ పతివ్రతా ॥ ౧౭-౦౬
నాన్నోదకసమం దానం న తిథిర్ద్వాదశీ సమా ।
న గాయత్ర్యాః పరో మన్త్రో న మాతుర్దైవతం పరమ్ ॥ ౧౭-౦౭
తక్షకస్య విషం దన్తే మక్షికాయాస్తు మస్తకే ।
వృశ్చికస్య విషం పుచ్ఛే సర్వాఙ్గే దుర్జనే విషమ్ ॥ ౧౭-౦౮
పత్యురాజ్ఞాం వినా నారీ హ్యుపోష్య వ్రతచారిణీ ।
ఆయుష్యం హరతే భర్తుః సా నారీ నరకం వ్రజేత్ ॥ ౧౭-౦౯
న దానైః శుధ్యతే నారీ నోపవాసశతైరపి ।
న తీర్థసేవయా తద్వద్భర్తుః పదోదకైర్యథా ॥ ౧౭-౧౦
పాదశేషం పీతశేషం సన్ధ్యాశేషం తథైవ చ ।
శ్వానమూత్రసమం తోయం పీత్వా చాన్ద్రాయణం చరేత్ ॥ ౧౭-౧౧
దానేన పాణిర్న తు కఙ్కణేనస్నానేన శుద్ధిర్న తు చన్దనేన ।
మానేన తృప్తిర్న తు భోజనేన జ్ఞానేన ముక్తిర్న తు ముణ్డనేన ॥ ౧౭-౧౨
నాపితస్య గృహే క్షౌరం పాషాణే గన్ధలేపనమ్ ।
ఆత్మరూపం జలే పశ్యన్ శక్రస్యాపి శ్రియం హరేత్ ॥ ౧౭-౧౩
సద్యః ప్రజ్ఞాహరా తుణ్డీ సద్యః ప్రజ్ఞాకరీ వచా ।
సద్యః శక్తిహరా నారీ సద్యః శక్తికరం పయః ॥ ౧౭-౧౪
పరోపకరణం యేషాం జాగర్తి హృదయే సతామ్ ।
నశ్యన్తి విపదస్తేషాం సమ్పదః స్యుః పదే పదే ॥ ౧౭-౧౫
యది రామా యది చ రమా యది తనయో వినయగుణోపేతః ।
తనయే తనయోత్పత్తిః సురవరనగరే కిమాధిక్యమ్ ॥ ౧౭-౧౬
ఆహారనిద్రాభయమైథునాని సమాని చైతాని నృణాం పశూనామ్ ।
జ్ఞానం నరాణామధికో విశేషో జ్ఞానేన హీనాః పశుభిః సమానాః ॥ ౧౭-౧౭
దానార్థినో మధుకరా యది కర్ణతాలైర్దూరీకృతాః దూరీకృతాః కరివరేణ మదాన్ధబుద్ధ్యా ।
తస్యైవ గణ్డయుగ్మమణ్డనహానిరేషా భృఙ్గాః పునర్వికచపద్మవనే వసన్తి ॥ ౧౭-౧౮
రాజా వేశ్యా యమశ్చాగ్నిస్తస్కరో బాలయాచకౌ ।
పరదుఃఖం న జానన్తి అష్టమో గ్రామకణ్టకః ॥ ౧౭-౧౯
అధః పశ్యసి కిం బాలే పతితం తవ కిం భువి ।
రే రే మూర్ఖ న జానాసి గతం తారుణ్యమౌక్తికమ్ ॥ ౧౭-౨౦
వ్యాలాశ్రయాపి వికలాపి సకణ్టకాపి వక్రాపి పఙ్కిలభవాపి దురాసదాపి ।
గన్ధేన బన్ధురసి కేతకి సర్వజన్తారేకో గుణః ఖలు నిహన్తి సమస్తదోషాన్ ॥ ౧౭-౨౧
జైహింద్.
0
comments
వ్రాసినది
చింతా రామ కృష్ణా రావు.
Labels:
ఆడియోస్ మరియు వీడొయోస్
